Medale z panowania Władysława IV

No. 120.

Kolumna porządku koryntskiego, na której stoi posąg Zygmunta III.

Strona odwrotna. Sam napis: VLADIS[laus] IIII REX POL[oniae] M[agnus] D[ux] L[ithuaniae] SIGIS[mundo] III PA[tri] SU[o] POSU[it] MONU[mentum] MDCXLIII, to jest: Władysław IV Król Polski, Wielki Xiążę Litewski, Zygmuntowi III Ojcu swemu wystawił pomnik 1643 roku.

Wystawienie posągu Zygmuntowi III w Warszawie, jako pomnik miłości synowskiej Władysława IV ku ojcu, powodem było do wybicia niniejszego medalu. Któż w Polsce nie zna Zygmuntowskiej statuy, która jest środkowym, że tak rzeknę, punktem Warszawy? Któż kiedy widział a zapomniał rysy twarzy tego posągu, tego niemego świadka tylu zdarzonych w stolicy wypadków, tylu zmian, tylu niestety przygód.

Usuwając na bok osobiste wspomnienia, które nam na myśli stawają, gdy się na tym medalu na kolumnę Zygmuntowską zapatrujemy, przystąpimy do opisania tego pomnika. "Posąg Króla Zygmunta III" — mówi Erndtel (Varsavia phisice illustrata) — "wraz z statuą z bronzu pozłacaną, wysokości ma od ziemi aż do szczytu statuy stóp 80, to jest: podstawa ma stóp 21, cali 11, kolumna aż do kapitelu stóp 30, cali 6, kapitel stóp 4, cali 10, gzymsy nad kapitelem stóp 5, cali 7, podstawa statuy stóp 5, cali 5, statua stóp 11, cali 9.

Na podstawie z strony zachodniej, od ulicy Podwal znajduje się następujący napis: Sigismundus III liberis suffragiis Poloniae, haereditario successionis jure Sueciae Rex, pacis studio, gloriague inter Reges primus, bello et victoriis nemini secundus. Moscorum Ducibus, Metropoli, Provinciis captis, exercitibus profligatis, Smoleńsko recuperato, Turcica potentia ad Chocimum refracta, quadraginta quatuor annis Regno impensis, quadragesimus quartus ipse in regia serie, omnium aequavit aut junxit gloriam, to jest: Zygmunt III wolnymi głosami Polski, prawem następstwa Król Szwedzki, w staraniu o pokój i w sławie pierwszy pomiędzy Królami, w wojnie i zwycięstwach nieustępujący nikomu; wziąwszy Kniaziów Moskiewskich (w niewolę), zabrawszy stolicę i prowincye, rozproszywszy ich wojska, odzyskawszy Smoleńsk, przełamawszy potęgę Turecką pod Chocimem, panowawszy lat czterdzieści cztery, sam w porządku czterdziesty czwarty Król, wyrównał wszystkich sławie, albo połączył swoją z ich sławą.

Od strony południowej jest napis następujący: Honori et pietati sacrum statuam hanc Sigismundo III Vladislaus IV natura, amore, genio filius; electione, serie, felicitate successor, voto, animo, actu, gratus Patri Patriae, Parenti optime merito Anno Domini MDCXLIII poni jussit. Cui tam gloria trophaeum, posteritas gratitudinem, aeternitas monumenta posuit, aut debet, to jest: Czci i miłości ojcowskiej poświęconą tę statuę Zygmuntowi III Władysław IV przyrodzeniem, miłością, zdolnościami syn; wyborem, porządkiem, szczęściem następca; ślubem, umysłem, czynem wdzięczny Ojcu Ojczyzny, rodzicowi dobrze zasłużonemu, w roku 1643 postawić kazał. Któremu sława już pomniki zwyciężkie, potomność wdzięczność, wieczność pomniki stawia, albo winna.

Od strony wschodniej, od Zamku, jest napis następujący: Sic coelo, sic terris Sigismundus III pietate insignis et armis, geminae gloriae merito sese approbavit: hinc gladium, inde crucem tam forti, guam pia manu tenet; illo pugnavit, in hoc signo vicit, sub hoc insigni vixit, securus, invictus, felix, nunc felicitate guam terris dedit, gloriosus, quam coelo meruit, beatus, to jest: Tak w obliczu nieba, tak w obliczu ziemi Zygmunt III znamienity pobożnością i bronią, obojej sławy rzeczywiście godnym się okazał; tu miecz, tam krzyż w równie dzielnej, jak pobożnej ręce trzyma; pod tym znakiem zwyciężał, pod tem godłem żył, bezpieczny, niezwyciężony, szczęśliwy, teraz cieszący się tem szczęściem, którem ziemię obdarzył, szczęśliwy tem niebem, na które zasłużył.

Od strony północnej jest napis: Non statua erigitur, nec caeso gloria monte fulta Sigismundi. Mons erat ipse sibi. Nec fulgorem auro robur, neque sumit ab aere; auro fulgidior, firmior aere fuit, to jest: Sława Zygmunta nie wznosi się na statui, ani się na skale opiera. On sam sobie skałą. Nie nabiera on blasku od złota, ani siły od spiżu, świetniejszym był od złota, mocniejszym od spiżu. — Oprócz tego od strony południowej, od przedmieścia Krakowskiego, jest tablica zawieszona na pamiątkę naprawy tego kolosu w sto lat, za panowania Augusta III z tym napisem łacińskim. Opus amoris et honoris a Vladislao IV Patri suo Sigismundo III anno Domini MDCXLIII erectum, prospere regnante Augusto III Anno Domini MDCCXLIII renovatum, to jest : Dzieło miłości (ojcowskiej) i czci przez Władysława IV ojca swemu Zygmuntowi III roku 1643 postawione, za szczęśliwego panowania Augusta III roku Pańskiego 1743 odnowione.

Przy stawiania tego posąga zdarzyły się okoliczności, które pominąć niesądziliśmy za rzecz przyzwoitą. Na zrobienie otwartszego miejsca przed zamkiem Warszawskim dla tej kolumny, Władysław zakupił kilka domów stojących na gruncie bliskim Bernardynek. Nuncyusz poróżniony w ten czas z dworem, pod klątwą rozrzucać onych bronił; ale Król nie kazał nic na to zważać, domy kupione zniesiono, a Nuncyusz zawstydzony chciał Króla przepraszać, ale więcej przypuszczony nie był. Posąg sam Zygmunta odlany naprzód z bronzu w Krakowie, Wisłą do Warszawy spławiono. Dwa w zapas słupy z pięknego marmuru czerwonawego pod Chęcinami Król wyciosać rozkazał, z których, gdy jeden dłuższy od 42 stóp w dźwiganiu nieostróżnem z miejsca wpół się przełamał, drugi krótszy do Warszawy sprowadzono i pod posąg użyto.

Za naszych czasów, to jest w roku 1808 gdy spostrzeżono, że sam posąg na wierzchu ku jednej stronie się pochylił, Rząd Xięstwa Warszawskiego nakazał potrzebną naprawę, która w roku 1811 ukończona, kosztowała 12,836 złotych Polskich.