strona główna przedmowa indeks nazwisk indeks legend recenzje uzupełnienia szukaj
 
 

Medale z panowania Zygmunta Augusta

No. 17.

Popiersie Zygmunta Augusta z boku widziane, z koroną na głowie. Odzienie: zbroja na której zarzucony jest płaszcz spięty na ramieniu. W otoku za wypukłą obwódką napis: SIGISMUNDUS AUGUSTUS REX POLONIAE, to jest: Zygmunt August, Król Polski. W koło napisu za drugą obwódką jest wieniec z liści pleciony.

Strona odwrotna. Orzeł Polski w koronie, nad którą wyryta jest litera S. Po lewej stronie cyfry Królewskiej jest Pogoń Litewska, po prawej herb domu Sforca.

W koło orła widzimy dziewięć tarczy a na nich herby tyluż prowincyj Polskich. Za tymi herbami od strony zewnętrznej między dwoma obwódkami czytamy napis następujący: SIGISMUNDUS AUGUSTUS DEI GRATIA REX POLONIAE, MAGNUS DUX LITUANIAE, RUSSIAE, PRUSSIAE, MASOVIAE, SAMOGITIAE ET DOMINUS ET HERES, to jest: Zygmunt August z Bożej łaski Król Polski, Wielki Xiążę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki Pan i Dziedzic.


Widzieliśmy w poprzedzającym numerze pomnik objęcia rządów Królestwa Polskiego przez Zygmunta Augusta. Medal niniejszy przedstawia nam jakby heraldyczny wykaz prowincyj, nad któremi ten Monarcha panował od morza Bałtyckiego po Tatry, od Dniepru do Odry. Przejdźmy po szczegółach chlubne te razem i bolesne pamiątki.

Na stronie odwrotnej medalu cyfra Królewska wszystkim góruje herbom; niżej po prawej ręce jest herb Litwy słusznie Pogonią zwany, od pogoni za nieprzyjacielem nieznużonego tego kraju rycerstwa. Po prawej stronie jest herb domu Sforcya na pamiątkę Królowej Bony, matki Zygmunta Augusta.

Niżej lew wspina się na tarczy herbownej Rusi czerwonej; ten kraj wcielony do Korony przez Kazimierza Wielkiego, wkrótce potem oderwany do Węgier przez Ludwika Króla, zwrócony został Polsce przez Królową Jadwigę, pod niebytność męża, Władysława Jagiełły. Młoda nasza Jadwiga niepomna na to, ze była córką Ludwika, zebrała wojsko przeciw przywłaścicielom, i Lwów, Halicz, Trębowlę i Kamieniec Podolski Węgrom odebrała. Polacy pamiątce Jadwigi ołtarze stawiać winni.

Niżej widzimy głowę Żubrzą, którą w herbie swoim nosi Województwo Kaliskie. Miasto jego stołeczne przed wszystkiemi innemi w Polsce starożytnością się szczyci. Ptolemeusz na karcie Sarmacyi Europejskiej położył miasto Callisium. Starożytna ta osada podług wszelkiego podobieństwa jest kolebką nowoczesnego miasta.

Województwo Sieradzkie nosi w herbie pół lwa i pół orła. Kraina ta, niezbyt obszerna, już za Bolesława Chrobrego stawiała pod broń 2,000 kopijników i 4,000 lekko uzbrojonego ludu. Nie odrodzili się Sieradzanie od męstwa przodków swoich, jak nowszych czasów zaświadczają dzieje.

Jeleń z koroną na szyi oznacza herb Województwa Podlaskiego. Miasto Lublin, stolica niegdyś Sądu najwyższego w Polsce, czyli Trybunału Koronnego szczyci się, że w jego murach Unia Litwy z Koroną w roku 1569 uchwaloną została.

Prostopadle pod orłem, głowa ludzka w koronie, Kujaw nam znaki przedstawia. Najdawniejsze mitologii naszej podania i szanowne historyczne pamiątki do tej się odnoszą prowincyi. Wieże Kruszwicy dotąd dochowane przywodzą nam na pamięć powołanie do tronu cnotliwego Piasta. Nie odrodził się zaiste od przodka swego ów Kazimierz Wielki, ostatni domu tego w Polsce potomek, który równie jak Piast w Kujawach się rodził.

Krzyż podwójny błyszczy na sztandarach Województwa Bracławskiego. Tym to znakiem osłaniało się rycerstwo tej krainy przeciw nieustannym najazdom Turków i Tatarów. Czem Polska dla Europy była, tem Bracławskie Województwo było dla Polski, to jest przedmurzem od barbarzyńców.

Wyżej pole gwiaździste oznacza herb Województwa Sandomirskiego. Wśród urodzajnej w ogólności ziemi naszej, rozległe łany nad Sanem, spichlerzem Polski nazywano.

Gryf złoty w koronie, herbem jest Województwa Pomorskiego. Niegdyś cała obszerna tego nazwiska kraina od brzegów Noteci, aż ku ujściu Elby hołdowała Polsce. Lecz za panowania Zygmunta Augusta, wschodnia jej część tylko znaki swoje pod orłem Polskim stawiała.

Pod koroną u góry, po prawej stronie, widzimy herb Prus Królewskich. Mieszkańcy tej prowincyi w XV wieku dobrowolnie panowanie Jagiellończyków przyjęli i odtąd męstwem w boju, niezachwianą wiernością w najtrudniejszych okolicznościach, i wysokiem do nauk usposobieniem się odznaczyli. Tu się rodził Heweliusz, biegły w XVII wieku astronom; tu wiekopomnej sławy Kopernik.


Zdjęcie: archiwum ANMN (aukcja 14)