Medale z panowania Zygmunta Augusta

No. 22.

Strona główna wystawia herby Polski i Litewski, to jest Orła i Pogonią pasem rycerskim związane, W górze jest korona.

Na stronie odwrotnej widzimy cyfrę Króla Zygmunta Augusta, a nad nic koronę. W poprzek medalu wyryty jest rok 1569.

Gdyby ozdobność rysunku i dokładność rylca wyłącznie stanowiła wartość medalu, ten który teraz wykładać mamy, poślednie w zbiorze naszym zająłby miejsce, my przecież wysoko go cenimy w mniemaniu, iż bitym został na pamiątkę Unii Litwy z Koroną w roku 1569. Do tego wniosku powoduje nas współczesność daty i związanie herbów Polskiego i Litewskiego pasem rycerskim, który na tym medalu spostrzegamy. Allegorya ta równie jest piękną jak dobrze zastosowaną do charakteru tych dwóch wojowniczych Narodów.

Spoić w jedno Polskę i Litwę, tak odmienne pochodzeniem, obyczajami, religią, prawami, językiem i składem rządu, było to, mówi Biskup Albertrandi, dzieło dwóch blisko wieków czasu wymagające. Złożono najprzód z obu stron dawne niechęci, dalej poznano się wzajemnie i szanować poczęto, rozciągnął się polor jednego Narodu do drugiego, wspólny rząd równo na oba kraje działał, oba na koniec w jednę Monarchią pod jednym rządem zrosły.

Skirgiełło i Borys, bracia Władysława Jagiełły, starając się dla niego o rękę Jadwigi Królowej, przyrzekli: iż Litwa przyłączoną zostanie do Polski, co też w roku 1386 do skutku przyszło. Jednakże pomimo tej ustawy namiestnicy Króla Władysława w Litwie taką niemal mieli władzę, jak udzielni Monarchowie, brali albowiem tytuł Wielkich Xiążąt, prowadzili wojny, a nawet oderwanych, jak twierdzili od Litwy prowincyj, na Koronie się dopominali.

Zbliżył ku sobie oba Narody Sejm w Horodli w roku 1413 gdy znaczniejsze rodziny Litewskie przyjęły herby Polskie, i gdy oba Narody przyrzekły sobie wspólne na Sejmach miewać obrady. Mimo tego przecież gdy Witold, namiestnik Władysława Jagiełły w Litwie o Królewskiej godności dla siebie zamyślał, Król Polski przychylił się do jego życzeń i takowe popierał; lecz Zbigniew Oleśnicki, Biskup Krakowski, najmocniej się temu sprzeciwił a niezmordowany w swoich zabiegach nadzieje Witolda zniweczył.

W krótce po śmierci Władysława Jagiełły zwątlał jeszcze bardziej związek dwóch Narodów, które ten Monarcha był złączył, a gdy Władysław III Kaźmirzowi bratu swemu powierzył Wielkorządy Litwy, Panowie Litewscy ogłosili tegoż Kazimierza Wielkim Xiążęciem. Śmierć Warneńczyka i wyniesienie Kazimierza na tron Polski ustaliły znowu chwiejącą się Unią. Sejm Parczowski (a) i Lubelski (b) wspólnie się wprawdzie odbyły, żądali przecież na nich Litwini, aby Unia ich przywiązaną była do panowania Jagiellonów w Polsce.

W końcu XV i na początku XVI wieku ściślejszym stał się związek tych dwóch Narodów. Uchwalono albowiem (c) że oba wspólnie Królów sobie obierać miały, Panowie zaś Litewscy obok Polskich w Senacie zasiedli. Unia uzupełnioną bydź się zdawała, a przecież w roku 1506 we dwa miesiące po śmierci Króla Alexandra, Litwini bezwzględnie na dawne ustawy wynieśli na W. X. Litewskiego Królewica Zygmunta, bez poprzedniczej umowy z Stanami Koronnymi. Toż samo stało się i w roku 1529 kiedy Zygmunt August ogłoszony został W. X. Litewskim bez zezwolenia Stanów Królestwa.

Tenże Zygmunt August wiele się przyczynił do ustalenia Unii gdy w roku 1563 zrzekł się praw swoich dziedzicznych do W. Xięstwa Litewskiego i gdy ogłosił, że oba Narody jeden tylko składały. Dokonał rozpoczętego od tylu lat dzieła Sejm Lubelski w roku 1569 na którym stanęła wieczysta Unia W. Xięstwa Litewskiego z Koroną Polską.

Akt tén uroczysty i wspólnemu żądaniu obu Narodów dogadzający, raz jeszcze był bliskim zerwania, a to w dwa lata po jego ogłoszeniu, bo gdy za życia jeszcze Zygmunta Augusta, Kardynał Komendoni, Legat Papieski, zalecał na Królestwo Polskie Ernesta, syna Cesarza Maximiliana, Mikołaj Radziwiłł, Wojewoda Wileński i Jan Chodkiewicz, Marszałek Wki. W. Xięstwa Litewskiego pismem obowiązali się, tegóż Ernrsta obwołać Wielkim Xiążęciem Litewskim, sądzili bowiem, że gdy to uczynią, uprzedziwszy elekcyą Polską nie trudno im bedzie nakłonić Stany Koronne do powołania (d) Ernesta na tron Polski.

(Z materyałów przez Biskupa Albertrandego zostawionych.)

(a) W roku 1441.

(b) W roku 1448.

(c) W roku 1499.

(d) Szczegóły tej negocyacyi znajdzie czytelnik w życiu Kardynała Komendoniego przez Antoniego Gratiani.