Medale z panowania Stanisława Augusta

No. 561.

Popiersie mężczyzny w sukni francuzkiej, na którą płaszcz jest zarzucony. Napis w otoku: PET[rus] NIC[olaus] S[ancti] R[omani] I[mperii] LIB[er] B[aro] A GARTENBERG SADOGURSKI CONS[iliarius] INT[imus] R[egis] P[oloniae] ET E[Iectoris] S[axoniae]. To jest: Piotr Mikołaj wolny baron świętego państwa rzymskiego a Gartenberg Sadogurski, radca króla polskiego i elektora saskiego.

U dołu: F. COMSTADIUS FECIT. [zrobił].

Strona odwrotna. Na burzliwem morzu wznosząca się skala, w którą biją pioruny. U góry trójkąt, znak świętej Trójcy. Napis w odcinku: IN TE SPERAVI. To jest: W tobie ufałem.

Piotr Mikołaj Gartenberg był wolnym baronem państwa niemieckiego i tytuł radcy króla polskiego i elektora saskiego uzyskał.

W Polszcze otrzymawszy indygenat, przybrał wytłumaczone swe nazwisko Sadogórski i umieszczał je obok dawnego. Przez Stanisława Augusta użyty został do urządzenia kopalni kruszców w krakowskiem; tam zamieszkał, i miedzianą wybijał monetę, która ma tę odznaczającą ją cechę, że obok napisu znajduje się na niej znak alchimiczny miedzi (a). Koło miedzianej góry założył kolonię, od swego przezwiska nazwaną Sadogura (b). Później był assessorem kommissyi skarbu j. k. mci. (c) i jeneralnym administratorem mennicy (d).

To o Gartenbergu-Sadogórskim jako urzędniku powiedziawszy, dodamy jeszcze, że oba te medale (No. 561, 562) są wypływem lóż wolnomularskich i do ich dziejów zdają się należeć. On był założycielem loży mołdawskiej w Sadogórze.

(a) Po nim z woli króla objął dozór tych kopalni jen.-major Soldenhoff.

(b) Jest Sadogóra miasteczko dziś w Galicy i w cyrkule bukowińskim, dotąd sławne jarmarkami na woły. Tam w czasie wojny Rossyi z Portą, w założonej przez siebie mennicy, w 1771 podług zawartego kontraktu, Gartenberg dla wojsk rossyjskich wybił million rubli miedzią. Każdy pieniądz ważył 1½ łóta kolońskiego, wartość miał oznaczoną 2 paras czyli 3 kop. Po zawarciu pokoju usunięte z obiegu (Lengnich). Z tej mennicy wyszły zapewne i te medale.

(c) Kalendarzyki polityczne mieszczą go z tym tytułem.

(d) Polegając na poświadczeniu Andrzeja Zamojskiego, prezesa kommissyi mennicznej i kollegów jego in eodem dicasterio, konstytucya 1776 (1458) daje kwit Gartenbergowi — Sadogórskiemu za czas administrowanej przez niego mennicy i świadectwo de bene gesto munere.