Medale z panowania Zygmunta III

No. 86.

Popiersie Zygmunta III z boku widziane. Odzież zbroja, na którą szeroka kreza jest spuszczona. Napis: SIGISMUND[us] D[ei] G[ratia] REX SUEC[iae] ET POL[oniae], to jest: Zygmunt z Bożej łaski Król Szwedzki i Polski.

Strona odwrotna zawiera tylko napis następujący: 47. F. (a) NAT[us] 1566. C[oronatus] 1594. QUOD PONTIF[iciis] DOCTORIBUS ET EXTERNO MILITE PUBLICAM TURBARET TRANQUILLITATEM A CAROLO DUCE SUDERM[aniae] CONSENT[ientibus] CIVIBUS EXCLUSUS M[ortuus] 1632, to jest: urodzony roku 1566. koronowany 1594. z powodu, ze papieskimi księżmi i cudzoziemskiem wojskiem publiczną zaburzył spokojność, od Karola Xiążęcia Sudermanii za zezwoleniem obywateli odsądzony od Korony, umarł roku 1632.

Zajmowaliśmy się dotąd Numizmatami Zygmuntowi III w Polsce bitymi, widzieliśmy na kilku z nich dowody obstawania tego Monarchy przy prawach swoich do Korony Szwedzkiej, i żarliwego przywiązania do prawideł kościoła katolickiego. Umieszczone w tym numerze medale w Szwecyi robione, a mianowicie medal pod liczbą 86 z innego stanowiska rzecz tę wystawiają. Czytamy na nim, że gdy Król Zygmunt, wprowadzeniem do Szwecyi księży katolickich i wojska cudzoziemskiego (Polskiego) spokojność publiczną w tym kraju zaburzył, od Korony Szwedzkiej odsądzony, Królem bydź przestał.

Umieściliśmy więc w zbiorze naszym Numizmaty bite na cześć Zygmunta III oraz te, które przeciwnicy jego odbić kazali; pozostaje nam jeszcze zkreślić krótki rys charakteru tego Monarchy. Zastanawiając się nad nim, czytelnik lepiej wyrozumie powody, które postępowaniem jego w ważniejszych zdarzeniach kierowały.

Przymioty i wady Zygmunta III mówi uczony jego dziejopis Julian Ursyn Niemcewicz, skutkiem były wychowania jego, pierwszych młodości wrażeń, później skutkiem obcowania z tymi, których Król ten do bliższej poufałości swojej przypuszczał. Chwalebna, gdyby nie zbyteczna, gdyby nie wyłączna gorliwość o wiarę, przesadzone wyobrażenie o władzy Królewskiej, szczególniej o niczem niemogącej bydź zmienioną prawości dziedzictwa, uleganię duchowieństwu i obcym, łatwość w chwytania się wielkich zamiarów, oziębłość i opieszałość w wykonywaniu ich, obok wahania się upór, obok wyniosłości słabość, statek, wiara i uprzejmość w stadle małżeńskiem, wyniosła niedostępność dla wielkich, dla domowników poufała łagodność, miłość, sprawiedliwość, prętkie zapomnienie niechęci, łatwe nawet przebaczenie urazy, te są duszy i umysłu Zygmunta celujące znamiona.

Wychowany przez Jezuitów, pod okiem pobożnej matki Katarzyny Jagiellonki, od dzieciństwa nauczył się wierzyć, że władza Królewska żadnemi ustawy ograniczoną bydź nie może, i że prócz Rzymskiego wyznania, wszystkie inne były bezbożne. Z takiemi prawidłami przybyły do Polski młody Xiążę, na samym wstępie nie podobał sobie Polaków, ani od nich polubionym został. Przyzwyczajonemu Xięciu do posępnego uszanowania na dworze Szwedzkim, niemiłą zdała się ta szlachetna swoboda w zdaniach, pismach i mowach, jaką się odznaczali Polacy. Im więcej młody Król rozciągłą władzą panujących w Szwecyi porównywał z ograniczoną i dożywotnią tylko władzą Królów Polskich, tem bardziej żądza powrotu do ojczystej ziemi górowała w sercu jego. Ogromność, ludność, zamożność potężnej na ów czas Polski, traciły z swej ceny, gdy ich tylko docześnie i niezupełnie przychodziło używać. Ztąd w całym ciągu panowania swego patrzał Zygmunt na Szwecyą, jak na dziedziczną własność; na Polskę, jak na przemijającą dzierżawę.

Większego gieniuszu, tęższej duszy potrzebował Zygmunt, by nad znarowioną już Szlachtą panować świetniej i dzielniej. Gdyby był atoli przy niedostatku tylu przymiotów posiadał znajomość charakteru narodu swego, nam wiele strat, sobie niemało poniżenia byłby oszczędził. Przy schyłku dopiero życia upamiętany Zygmunt w ślepym uporze odzyskania berła Szwedzkiego, od zmiennych Szwedów do wiernych Polaków przeniósł serca swego życzliwość. W ten czas dobry naród dotknięty tym zwrotem przychylności, czule dzielący Pana swego i straty domowe ciężkie, dolegliwości uraz dawnych zapomniał, okazał dowodami przywiązania i hojności, iż dobre ku niemu chęci, nigdy straconemi nie są. (b)

(a) Cyfra ta odnosi się do kollekcyi medalów Szwedzkich, z której ten medal wyjęty jest.

(b) Z Historyi Zygmunta III przez J. U. Niemcewicza.

Zdjęcie: archiwum WCN (aukcja 45)