Medale z panowania Jana III

No. 253.

Popiersie Jana Andrzeja Morsztyna Podskarbiego Wielkiego Koronnego z boku widziane, głowa peruką okryta. Napis wokoło: JOANNES ANDREAS MORSTIN MAG[nus] REG[ni] POL[oniae] THESAURARIUS, to jest: Jan Andrzej Morsztyn Wielki Podskarbi Królestwa Polskiego.

Na stronie odwrotnej znajduje się herb Morsztynów Leliwa a niżej wyryty jest napis następujący:

Ingenii coelestis apex mens Pallade plena,

Eloqviumq[ue] rapit pectora cuncta Tuum.

Tu gazas Patriae dispensas magne Senator,

Ipse ingens Patriae gaza decusque Tuae,

to jest: Szczytny umysł pełen mądrości, słodka wymowa, która sercami włada. Ty wielki Senatorze skarbem ojczyzny zarządzasz, sam jesteś wielkim skarbem i ozdobą ojczyzny. U dołu jest napis; JACOB[us] SCHMIDT DICAT DEDICAT, to jest: Jakób Szmid przypisuje, poświęca. Na boku widać cyfrę J. P. oznaczającą podobno nazwisko mincarza.

Jan Andrzej Morsztyn, któremu te medale są bite, od młodości swojej sprawom się publicznym poświęcił i niepospolitą do nich okazał zdolność. Piastując urząd Referendarza Koronnego, podpisał traktat Oliwski w roku 1660. W następnych latach więcej on jeszcze, lubo skrycie, działał, jako powiernik Ludwiki Maryi żony Króla Jana Kazimierza, która następstwo tronu Polskiego Xiążęciu de Condé zapewnić umyśliła. Zręczny Morsztyn głównem był narzędziem intryg przez Królową w tym przedmiocie snowanych.

Król Michał mianował Morsztyna Podskarbim nadwornym. Niewdzięcznością mu się odpłacił Morsztyn, gdy nie tylko, że na obradach publicznych ciągle mu był przeciwnym, ale nawet otwarcie przystąpił do stronnictwa, które Króla do złożenia korony znaglić zamierzało.

Na początku panowania Jana III pozyskał Morsztyn zaufanie tego Monarchy, lecz w kilka lat później, gdy się Król Polski z dworem Austryackim połączył i dawnego z Francyą odstąpił związku, Morsztyn cały ku Francyą wylany, usiłował Francuzkie w Polsce podnieść stronnictwo. Odkrył to Król, podług świadectwa Puffendorfa (Rerum Brandeburgicarum Lib. XVIII) przejmując listy Morsztyna, które zręcznie otwierał, sposobem od samego Morsztyna dawniej sobie wskazanym.

W skutku tego odkrycia pozwano Morsztyna na Sejm w roku 1683. Zarzucano mu jego związki z Francyą i ministrami Francuzkimi, oraz i to, że tytuły zagraniczne przyjmował; lecz gdy cyfrowanych jego listów odczytać nie umiano, przeciwnicy jego żadnego istotnego przewinienia dowieść mu nie mogli.

Morsztyn tym czasem przemieszkiwał we Francyi, gdzie w Szampanii nabył dobra Chàteau-Villain. Majętność ta po śmierci jego dostała się synowi, który roku 1695 w stopniu Generała wojsk Francuzkich przy oblężeniu miasta Namur zginął.

Przyznać należy Morsztynowi bystry dowcip, naukę niepospolitą i piękny styl w ojczystym języku, czego dowodem jest poemat wierszem polskim pisany pod tytułem: Psyche, tudzież tłumaczenie dawnej Tragedyi Francuzkiej Cyd Kornela (a).

(a) Jan Andrzej Morsztyn pradziadem był ostatniego Króla Polskiego Stanisława Augusta ze strony matki. Córka albowiem Morsztyna Izabella, małżonką była Xiążęcia Kazimierza Czartoryjskiego Kasztelana Wileńskiego, a matką Konstancyi, która za Poniatowskiego wydana, zrodziła Króla Stanisława.