Edward Hr. Raczyński: Gabinet Medalów Polskich

Przejdź do pozycji w Gabinecie: Przejdź do pozycji w Dopełnieniu:	Medale z panowania Stanisława Augusta No. 550. Głowa mężczyzny młodego, głowa w peruce, twarz z prawej strony. Napis w dwóch wierszach na około: IOS[ephus] ALEX[ander] DUX. DE. PRVSS[Y] VINDIS[ch] A. VICHOLTZ. IN. IABLONOW, ET S[ancti] R[omani] I[mperii] PR[inceps] PAL[atinus] NOVOGROD[ensis] EQVES. TORQVEA[tus] COMM[andor] S[ancti] SPIR[itus] MICH[aelis] ET HVB[erti] ACAD[emiae] SCIENT[iarum] ACBON[arum] LIT[terarum] PARIS[iensis] ARCA[darum] RECVP[erati] INSTITVTIQ[ue] IN. ITALIA. COLL[ega]. To jest: Józef Alexander xiążę z Prussów, Winetów z Wicholca na Jabłonowie i świętego państwa rzymskiego xiążę, wojewoda nowogrodzki, kawaler kommandor orderów S^go Ducha, ś. Michała i ś. Huberta, akademii nauk i wytwornych umiejetności paryzkiej, Arkadów i instytutu Ricowrati we Włoszech członek. U góry miedzy napisem jest kwiat. Strona odwrotna: Tarcza na czworo podzielona, zawierająca herby domów z książętami Jabłonowskimi połączonych (1. Półtrzecia krzyża, 2. Póltrzecia krzyża na podkowie, 3. kosa i pól podkowy, 4. Noga ludzka leżąca z ostrogą) nad tarczą mitra xiążęca. Na środku druga mniejsza tarcza także pod mitrą xiażęcą z herbem Prus nazwanym. Naokoło wielkiej tarczy są ozdoby wyżej wspomnionych trzech orderów. Napis w otoku: MONVMENTVM AVRO CARIVS AERE PERENNIVS. To jest: pamiątka ceną złoto, trwałością miedź przewyższająca. Mniejszemi literami jest: PRAEMIVM HISTORIAE. To jest: Nadgroda historyi. Było jeszcze dwa podobnych medalów, tylko z innemi napisami na stronie odwrotnej: 1. RECEDANT VETERA, NOVA SVNT OMNIA. ECCL[esiastes]. To jest: Niech starość niknie, wszystko się odnawia. Z pieśni kościelnych. Mniejszemi literami: PRAEMIVM PHYSICAE. To jest: Nadgroda fizyki. 2. POST TENEBRAS SPERO LUCEM. Job. XVII. To jest: Po ciemnościach spodziewam się światła. Z Joba rozdz. 17. Mniejszemi literami: PRAEMIUM TRIGONOM[etriae] MATHES[eos] V[el] MECHAN[icae]. To jest: Nadgroda trygonometryi, matematyki albo mechaniki. Xiążęta Jabłonowscy, w 366 roku ery chrześcianskiej szczepem swego domu, poczytują Prussa (a) i dowodzą oni związku swego z dworem francuzkim przez Marię Leszczyńską. Jozef Alexander, z Hrabiów Prussów a Vicholtz Jabłonowski, xiąże rzeszy niemieckiej, pan na Jabłonowie, Lachowcach, Teofipolu, Lisiance, Zawołowie, Podnórcach, pierwej stolnik litewski, potem wojewoda nowogrodzki, starosta buski, korsuński, wołpeński, dzwinogrodzki, onixteński, zagostski, rotmistrz kawaleryi narodowej, orderów orła białego, ś.Ducha, ś. Michała i Huberta kawaler, członek akademii paryzkiej, patawińskiej, bonońskiej i lipskiej, urodził się roku 1716 z Alexandra Jana Chorążego wielkiego koronnego i Teofili, córki Mikołaja z Granowa, Sieniawskiego wojewody wileńskiego, hetmana polnego litewskiego. Żona jego pierwsza, Karolina Teressa, córka Karola, xiecia na Nieświeżu i Ołyce Radziwiłła kanclerza Wielkiego litewskiego i xiężniczki Sanguszkówny; wnuczka Katarzyny, rodzonej siostry Jana III króla polskiego była wdową po Kazimierzu Sapieże, wojewodzie podlaskim. Z niej urodził mu się Stanisław Bożydar, syn Teofila za X. Józefa Sapiehę Krajczego litewskiego wydana córka i Dobrogniewa Anna, małżonka Mateusza z Brzezia Lanckorońskiego kasztelana Kijowskiego. — Po śmierci pierwszej żony, w powtórny związek wstąpił z Fraciszką Wiktoryą z Korybutów xiężniczką Woroniecką, która na świat wydała Dobrogosta Żegotę syna. Pisma uczone xiążęcia Józefa Alexandra Jabłonowskiego liczymy następujące (b): W 1741 roku, Ustawy i zdania, osobliwie o zepsuciu serca ludzkiego w Warszawie u Piarów in 8-vo edycya druga: podług Bentkowskiego we Lwowie. To wydanie musi bydź pierwszem. W 1742. L'Empire des Sarmates, a Halle en Saxe chez Hendel 1742. in 4. stron 164. Drugie wydanie, przejrzane i poprawione w Norymberdze u Jerzego Krzysz. Loebnera 1748 (iak twierdzi Bentkowski 1751), trzecie, znowu w Halli 1755 u Krzysz. Piotra Franckie. Xięga ta z XI rozdziałów złożona, rzecz czyni o początkach narodu polskiego, imionach północnych narodów, zmianie siedlisk Polaków, obyczajach Sarmatów, dawnych prowincyach polskich, wraz z udowodnieniem, że Polska wolnem i elekcyjnem zawsze była państwem. Obejmuje jeografię i topografię starożytną, tudzież chronologię tego kraju, przydana rownie Genealogia dawnych krajów i tablica geograficzna Sarmacyi. W roku 1743. Heraldyka, to jest osada kleynotów rycerkich i wiadomość znaków herbowych, dotąd w Polszcze nie objaśniona, pracą i wynalazkiem Józefa Alexandra xięcia Jabłonowskiego, we Lwowie (jak Bentkowski 1742) u Jezuitów in 4° majori. Przedrukowana tamże z dodatkami w drukarni C. J. Golczewskiego w 1748 roku in 4° ark. 25 z tablicami na miedzi rzniętemi, które stopnie pokrewieństwa objaśniają. Nie więcej wybito pierwszej i drugiej edycyi, jak po 200 exemplarzy. Ma być i trzecie wydanie (podług Bentkowskiego) w 1751 in 4°. Zbierał wiadomości do tego dzieła potrzebne, w metryce koronnej i litewskiej, archiwum koronnem, skarbowem, kancellaryi trybunalskiej, z akt ziemskich i grodzkich i więcej jak 20 prywatnych archiwów celniejszych domów. Mówi tu autor o początku Polski, Litwy, Rusi i Prus. Przydaje o spadkach traktat nie dosyć objaśniony prawami. W przedmowie rodowitość Sapiehów i Radziwiłłów wyjaśnia. W roku 1743. Rollin dziejopis starożytny Egipcyanów, Kartaginczyków, Assyryiczyków i. t. d, na Polski wyłożony. Tom 1 w Lublinie u Jezuitów 1743 in 4° st. 654. Nie wybito więcej jak 50 exemplarzy. — Dalsze tomy, miał wydawać Karol Wielopolski koniuszy wielki koronny tamże 1743. W roku 1748. Tabulae genealogicae Jabłonovianae in fol. maj. Dzieło które 25 lat pracy autora kosztować miało, druk w Amsterdamie 1744 u Mateusza, w Norymberdze 1748 na co trzy lata czasu było potrzeba dla trudności. Dzieło to po 20 dukatów przedawane w Warszawie 1749 (jak Bentkowski). Księga ta, do wielu bibliotek monarszych i publicznych zamówiona była. Część exemplarzy Augustowi III królowi polskiemu, część Stanisławowi Leszczyńskiemu przypisana. W roku 1751. Ostafi po Polsku, Eustachius po łacinie, Placyd po świecku; życie tego świętego z poważnych autorów zebrane we Lwowie u Jezuitów in f. Wybito tylko 200 exemplarzy. U Bentkowskiego przydano do tego tytułu: tudzież nauka o wierszach i wierszopisach polskich wszystkim przydatna i wyrażono, że ten spis poetow polskich jest dziełem Józefa Załuskiego, który je poprawiwszy i pomnożywszy, wydał potem w łacińskim jezyku, pod tytułem: bibliotheca poetarum polonorum. W roku 1751. Discriptio fundationis arcis et capellae lachoviensis in 8-vo (w Bentkowskiego nie ma). Iste liber est in lingua polonica conscriptus, elegantissime de Ducatu et Palatinatu Volhyniae, contineus collectanea varia. Nie wiadomo czy drukowane, czy w rękopiśmie pozostało. W roku 1752. Księgi niektóre pisma S° na język polski przełożone, we Lwowie 1751 in 4° z przydaniem psałterza, wiernie przełożonego, stosuiąc go z tłomaczeniami Kochanowskiego i Sarońskiego; księgę tę przypisał autor matce swoiej. W roku 1752. Patriae, reipublicae literariae, Sarmatis, amazonibusque eruditis, Josephus princeps Jabłonovius museum polonum, seu collectionem in regno Poloniae et M. D. Litvaniae scriptorum editorum et edendorum dicat. Tomus 1. Tomus vero 2. complectitur alios Polonos et Polonas tum eos, qui de Poloniae regno variis idiomatibus scripsere. Leopoli, typis soc. Jesu 1752 in 4° 298 stron. W pomienionym spisie ksiąg Jabłonowskiego jest wyrażono: id opus iam Starovolscium, Varszevicium, Grodeckium, Hoppium, Szulcium, Braunium et Misieccium superat. Illud est considerandum, quod omnia opera, et quoque vetustissima sunt notis illustrata. Bentkowski przeciwnie sądzi. — Wypisawszy dzieła, przechodzi potem autor wszystkich pisarzy, alfabetycznym porządkiem. Tytuły są oddane po łacinie, wiele w nim niedokładności, pomyłek, rozdwojenia osób, jako to: Acernus i Klonowicz i tym podobne. W roku 1753. Dissertatio de progressu artis poeticae, in vernacula, seu polonica lingua, scilicet, qua methodo sunt concipiendi versus elegantiores, summa cum cura ad regulas redacta, in fol. Leopoli in collegio S. Jesu, cui additus est Elenchus, seu museum poetarum Polonorum. To samo jest dzieło, które Bentkowski pod Nr. 1 obok Ostafieia kładzie i Załuskiemu przyznaje. Dwóch oyców ma to dziecię; obydwa się do niego przyznaią, zdaje się, że nad nim pracowali wspólnie. W roku 1753. Trygonometria z przypiskami do astronomii potrzebnymi 1753 in 4°. W roku 1754. Podhorocensia quibus castrum quoddam auctoris, nomen ortumque dedit in 4° Leopoli, typis cathedralis. Addiditiis nobilissimus Britannus D. Georgius Scopius varia lectu digna (Bentkowski o niej mówi). W roku 1754. Dodecas ducum Poloniae (seu 12 buław) in quo opere etymologia ducis exercitum, functiones, prerogativae, series primitivorum ducum, belli tempore creatorum; et a primo (qui ad vitae suae tempora, imperium armorum tenuit. — Tarnovio: Elenchus usque ad ultimum hodiernum; tum vitae 12 ex his, virorum, Leopoli apud Joan. Filipowicz 1745 in fol. we 3 tomach. Tom pierwszy zawiera, poprzednicze tu wyrażone wiadomości, historyę wojenną Polski, konstytucye jakie w tym przedmiocie, i względem Hetmanów zapadły. Spis wodzów milicyi dworskiej, czyli królewskiej, regimentarzów, hetmanów polnych i życie 6 wodzów. W drugim tomie, drugich 6-ciu żywot. W trzecim opisanie historyczne wszelkich innych wodzów. W roku 1754. Anecdotae, antiquae domus suae, cum omnibus privilegiis et dyplomatibus, imprimere curavit in 4° Varsaviae, typ. Scholae Piiar. (1755 jak Bentkowski). Dzieło to przedawanem nie było, lecz go X. Jabłonowski rozdawał w darze. W roku 1755. Nagody, seu nuptiae Chananeae, liber religioni sacer, in magno 8-vo Lipsiae, typ. Joh. Chris. Langenheim, verae et purae devotionis, in 5 sectiones redactus, quarum prima quidem, de existentia dei tractat; 2-a orationes sanctorum variorum et sanctarum summorum pontificum bullis, et autoritate firmatae 3° orationes diurnales et Psalmi. 4-a Modus brevis ac piissimus confitendi, et sacram Eucharistiam accedendi; 5-a ad deiparam et divos selectae orationes, aliaque nova authoris aestimatissima, vel composita, vel ex variis linguis explicata, vel inserta (w Bentkowskim, tej księgi nie masz). — W roku 1755. Dissertatio de progressu literarum in Polonia, seu specimen literarum Slavo Polonarum in 4° Et illud, primus tentavit, de progressu literaturae in Polonia tradere, quam illustratam 5 sectionibus exhibet; ex ea quilibet copiosissimam notitiam et eruditionem auctoris colliget, tum quod vetustissimi et variisimi scriptores paucisque noti, citautur (i to się nie znayduje w historyi literatury Bentkowskiego). W roku 1755. Cathalogus bibliothecae Jablonovianae (studio Witzlebenii). Lipsiae, apud Breitkopf 1755. 4 Tomy in 4° Adjectae sunt observationes, et librorum raritas magna recensetur, imo nonnullorum operum, adhibitis pro testibus aliis authoribus, poetica etiam sunt notata; ita ut cathalogus iste, multis imo fere omnibus eruditis sit necessarius; ob libros, non alibi occurentes, et tot rarissimorum authorum citationes, adeo est eruditis necessarius; quia et sequentes sperare debemus tomos; quos praesto antecedet thomus manuscriptorum membranaceorum. Temu katologowi, nie przyznaje tych pochwał Bentkowski, rzadko gdzie albowiem przydane są uwagi o rzadkości albo zalecie dzieł tam wypisanych. W roku 1755. Astronomia Jabłonovii de motu telluris. 7 sectiones continet; alludenda ad 7 planetas, sic autem suos libros divisit. In fol. 1-a sectio continet originem ac historiam astronomiae. 2-da authores antiquos, qui tractaverunt de motu telluris. 3° systemata quatuor mundi cum composito. 4° Copernicanum illustratum et fuse explicatum. 5° Objectiones solvuntur. 6° Probationes ex scriptura sacra et gravissimis authoribus, per hypothesim descriptae, egregium et laboriosum novissimumque opus atque summo pontifici Benedicto XIV dicatum. (milczy o tem Bentkowski). W roku 1755. Repertorium historiae Jablonovii in charta rupta, ad additiones et notas faciendas ulteriores; labor 25 annorum (czyli drukowane, czy w rekopiśmie pozostaje, nie wiem). 17. Sententiarum Jablonovianum, fere ex omnibus poetis selectum, ad orationes et sermones et discursus tam publicos, quam privatos, maxime utile. 17. Orationes Jablonovii, seu comitiales, seu nuptiales; seu funebres, polonico idiomate, varriisque in annis, et typographiis excussae in 4. Zapewne tu się mieszczą, zakreślone u Bentkowskiego pod No. 10 i 11 Orationes politicae, de alternata Palatinatus Posnan. cum palatinatu Cracov. Varsoviae. 1746 in 4t°. Oratio in funere Annae de ducibus Sanguszko, Caroli de Radziwiłł cancell. M. D. L. consortis. Varsav. 1747. 1771. Josephi Alex de Vindis Prussiis, et S. R. imp. principia Jabłonowski, Ord. S. Spiritus, Michaelis et Huberti equitis torquati; Academiarum Paris. Romanae, Patavianae, Bononiensis socii, Palatiui Novogrodiensis, Lechi et Czechi adversus scriptorum recentissimorum Vindiciae. Pars 1. et 2. Lipsiae ex off. Leoperia 1771. in 4° 238 stron. Tamże dissertatio de Lypsanis D. Alberti, ubi asservantur, videnda et colenda, in antiqua Metropoli, regni Polon. Gnesnae. Trzecia część taki ma tytuł. August Ludov. Schloeceri profes. Goerting dissertatio de Lecbo, die XV. Maji 1770. Accessit de auctoritate traditionis in historia commentatio extemporalis Car. Andr. Belii D. Consil. Autor. Elect. et H. I. Acad. Lips. Rect. Item Georgii Henrici Xaveri M. Britan. Regis Consil. Aut. et Prof. Jur. Ord. Götting ad Historiam Lechi animadversiones, nec non Stan. Nałęcz Moszyński de Lecho sententia. Pars III. Lipsiae ex off. Breitkopf in 4° 68 stron. 17. Archivum completissimum rei diplomaticae domus Jabłonovianae, compilavit in fol. (czy drukowane? milczy o tem Bentkowski). 1755. Ephemerides peregrinationis Jabłonovii in 4° gallico idiomate. In hoc opere multa, quavis pagina, lectoribus occurrent, quae in aliis itinerariis non reperiuntur. Nam opus illud, magna eruditione variis inscriptionibus, multis versibus, aliisque dignissimis scituribus ornatum est (w Bentkowskim nie ma). 17. Diurnalium obsidionis Gedanensis, etiam M. S. sed tam latina, quam polonica lingna opus elegantissimum, manet attamen sub manu, ob varias rationes. 17. Mappaseu tabulla geogr. regni Poloniae cum omnicura et exactitudine, per celsissimum autorem disposita et regulata, et per Saint Hillers delineata; ubi 1° elavationes graduum sunt correctae 2-do defluxus fluviorum 3° nomina urbium et pagorum correcta ab extraneis corrupta 4° Combinationes, plus qnam tabularum, tam antiquarum quam recentiarum, correctius compilafa. 5° Ornata, tam armis propiae Polonicis, quum effigie regum, tum stemmatis provinciarum, variis itineribus, hanc auctor nobis desideratam rem promittit! Ast ob difficultatem operis et operantis, nondum luci tradidit. — Jeśli nie przyszło do wydania tej mappy, przyłożył się xiążę Jabłonowski do wydania atlasu, którego tytuł: Carte de la Pologne, divisee par Provinces et Palatinats, et subdivisee par districts construite d'apres quantite d'arpentages, d'observations, et des mesures prises sur les lieux. Dediee a Son Alt. le Prince de Prusse Jabłonowski Pal. de Nowogrod, Chevalier des Ordres du St. Esprit, de l'Aigle blanc et de St. Hubert; Associe a l'academie rle de sciences de Paris, par son tres humble, et tres obeissant serviteur I. A. B. Rizzi Zannoni de l'Acad. rle. des sciences de Göttingue d'Altdorf geographe de sa Maj. Sicilienne 1792. Atlas ten z 25-iu arkuszy, wypracowany pięknie, w którym nazwiska rzek, miast i prowincyi są po polsku, za przyłożeniem się X. Jabłonowskiego utworzony i na świat wydany. Przedmowa, na k. 650 drugiego tomu, historyi literatury, przez Bentkowskiego umieszczona, maluje gorliwość i starania xięcia, w przedmiocie tak użytecznym. 17. Duo decem oratioues Marci Tullii Ciceronis ad usum emendandae eloquentiae. Te są uczone prace książęcia Józefa Alexandra Jabłonowskiego, które mu niezaprzeczone dają prawo do wdzięczności narodu. Użyteczniejszem jeszcze w naszych oczach jest, a przynajmniej może być dla Polski, założone przez niego w Lipsku towarzystwo znane pod nazwiskiem societas Jablonoviana, które dotąd istnieje. — Celem jego jest, aby uczeni niemieccy ciągle się trudnili przedmiotami Polski się tyczącemi, a to w zawodzie historyi, fizyki i matematyki, jak wskazują medale wyżej w tym artykule opisane. Towarzystwo to zawiązał xiążę Jabłonowski w Lipsku w roku 1771 i odtąd poczynają się jego akta. Uczone te prace aż do 1810 roku ogłoszone są drukiem jako to: Acta societ. Jabłonovianae etc. 1771—1772. Lipsiae Schwikert 1772—73. in 4-to. Acta societ. Jabłonovianae nova T. I. ibidem Jacobär 1802. in 40-to. Acta societ. Jabłonovianae nova T. II. ibidem Kühn 1810. in 4-to Xiążę Jabłonowski umarł w Lipsku w roku 1776. (a) W dziele Józefa Alexandra zięcia Jabłonowskiego o Sauromatach na Tab. 24. (b) Szperałem wiadomości o nim w 35 księgach in folio pozostałych pism jego i notat, ktore biblioteka porycka ma sobie ofiarowane od jego potomków. Zdjęcie: archiwum WCN (aukcja 29)

Medale z panowania Stanisława Augusta

No. 550.

Głowa mężczyzny młodego, głowa w peruce, twarz z prawej strony. Napis w dwóch wierszach na około: IOS[ephus] ALEX[ander] DUX. DE. PRVSS[Y] VINDIS[ch] A. VICHOLTZ. IN. IABLONOW, ET S[ancti] R[omani] I[mperii] PR[inceps] PAL[atinus] NOVOGROD[ensis] EQVES. TORQVEA[tus] COMM[andor] S[ancti] SPIR[itus] MICH[aelis] ET HVB[erti] ACAD[emiae] SCIENT[iarum] ACBON[arum] LIT[terarum] PARIS[iensis] ARCA[darum] RECVP[erati] INSTITVTIQ[ue] IN. ITALIA. COLL[ega]. To jest: Józef Alexander xiążę z Prussów, Winetów z Wicholca na Jabłonowie i świętego państwa rzymskiego xiążę, wojewoda nowogrodzki, kawaler kommandor orderów S^go Ducha, ś. Michała i ś. Huberta, akademii nauk i wytwornych umiejetności paryzkiej, Arkadów i instytutu Ricowrati we Włoszech członek.

U góry miedzy napisem jest kwiat.

Strona odwrotna: Tarcza na czworo podzielona, zawierająca herby domów z książętami Jabłonowskimi połączonych (1. Półtrzecia krzyża, 2. Póltrzecia krzyża na podkowie, 3. kosa i pól podkowy, 4. Noga ludzka leżąca z ostrogą) nad tarczą mitra xiążęca. Na środku druga mniejsza tarcza także pod mitrą xiażęcą z herbem Prus nazwanym. Naokoło wielkiej tarczy są ozdoby wyżej wspomnionych trzech orderów. Napis w otoku: MONVMENTVM AVRO CARIVS AERE PERENNIVS. To jest: pamiątka ceną złoto, trwałością miedź przewyższająca. Mniejszemi literami jest: PRAEMIVM HISTORIAE. To jest: Nadgroda historyi.

Było jeszcze dwa podobnych medalów, tylko z innemi napisami na stronie odwrotnej:

1. RECEDANT VETERA, NOVA SVNT OMNIA. ECCL[esiastes]. To jest: Niech starość niknie, wszystko się odnawia. Z pieśni kościelnych. Mniejszemi literami: PRAEMIVM PHYSICAE. To jest: Nadgroda fizyki.

2. POST TENEBRAS SPERO LUCEM. Job. XVII. To jest: Po ciemnościach spodziewam się światła. Z Joba rozdz. 17. Mniejszemi literami: PRAEMIUM TRIGONOM[etriae] MATHES[eos] V[el] MECHAN[icae]. To jest: Nadgroda trygonometryi, matematyki albo mechaniki.

Xiążęta Jabłonowscy, w 366 roku ery chrześcianskiej szczepem swego domu, poczytują Prussa (a) i dowodzą oni związku swego z dworem francuzkim przez Marię Leszczyńską. Jozef Alexander, z Hrabiów Prussów a Vicholtz Jabłonowski, xiąże rzeszy niemieckiej, pan na Jabłonowie, Lachowcach, Teofipolu, Lisiance, Zawołowie, Podnórcach, pierwej stolnik litewski, potem wojewoda nowogrodzki, starosta buski, korsuński, wołpeński, dzwinogrodzki, onixteński, zagostski, rotmistrz kawaleryi narodowej, orderów orła białego, ś.Ducha, ś. Michała i Huberta kawaler, członek akademii paryzkiej, patawińskiej, bonońskiej i lipskiej, urodził się roku 1716 z Alexandra Jana Chorążego wielkiego koronnego i Teofili, córki Mikołaja z Granowa, Sieniawskiego wojewody wileńskiego, hetmana polnego litewskiego. Żona jego pierwsza, Karolina Teressa, córka Karola, xiecia na Nieświeżu i Ołyce Radziwiłła kanclerza Wielkiego litewskiego i xiężniczki Sanguszkówny; wnuczka Katarzyny, rodzonej siostry Jana III króla polskiego była wdową po Kazimierzu Sapieże, wojewodzie podlaskim. Z niej urodził mu się Stanisław Bożydar, syn Teofila za X. Józefa Sapiehę Krajczego litewskiego wydana córka i Dobrogniewa Anna, małżonka Mateusza z Brzezia Lanckorońskiego kasztelana Kijowskiego. — Po śmierci pierwszej żony, w powtórny związek wstąpił z Fraciszką Wiktoryą z Korybutów xiężniczką Woroniecką, która na świat wydała Dobrogosta Żegotę syna.

Pisma uczone xiążęcia Józefa Alexandra Jabłonowskiego liczymy następujące (b):

W 1741 roku, Ustawy i zdania, osobliwie o zepsuciu serca ludzkiego w Warszawie u Piarów in 8-vo edycya druga: podług Bentkowskiego we Lwowie. To wydanie musi bydź pierwszem.

W 1742. L'Empire des Sarmates, a Halle en Saxe chez Hendel 1742. in 4. stron 164. Drugie wydanie, przejrzane i poprawione w Norymberdze u Jerzego Krzysz. Loebnera 1748 (iak twierdzi Bentkowski 1751), trzecie, znowu w Halli 1755 u Krzysz. Piotra Franckie.

Xięga ta z XI rozdziałów złożona, rzecz czyni o początkach narodu polskiego, imionach północnych narodów, zmianie siedlisk Polaków, obyczajach Sarmatów, dawnych prowincyach polskich, wraz z udowodnieniem, że Polska wolnem i elekcyjnem zawsze była państwem. Obejmuje jeografię i topografię starożytną, tudzież chronologię tego kraju, przydana rownie Genealogia dawnych krajów i tablica geograficzna Sarmacyi.

W roku 1743. Heraldyka, to jest osada kleynotów rycerkich i wiadomość znaków herbowych, dotąd w Polszcze nie objaśniona, pracą i wynalazkiem Józefa Alexandra xięcia Jabłonowskiego, we Lwowie (jak Bentkowski 1742) u Jezuitów in 4° majori. Przedrukowana tamże z dodatkami w drukarni C. J. Golczewskiego w 1748 roku in 4° ark. 25 z tablicami na miedzi rzniętemi, które stopnie pokrewieństwa objaśniają. Nie więcej wybito pierwszej i drugiej edycyi, jak po 200 exemplarzy. Ma być i trzecie wydanie (podług Bentkowskiego) w 1751 in 4°.

Zbierał wiadomości do tego dzieła potrzebne, w metryce koronnej i litewskiej, archiwum koronnem, skarbowem, kancellaryi trybunalskiej, z akt ziemskich i grodzkich i więcej jak 20 prywatnych archiwów celniejszych domów. Mówi tu autor o początku Polski, Litwy, Rusi i Prus. Przydaje o spadkach traktat nie dosyć objaśniony prawami. W przedmowie rodowitość Sapiehów i Radziwiłłów wyjaśnia.

W roku 1743. Rollin dziejopis starożytny Egipcyanów, Kartaginczyków, Assyryiczyków i. t. d, na Polski wyłożony. Tom 1 w Lublinie u Jezuitów 1743 in 4° st. 654. Nie wybito więcej jak 50 exemplarzy. — Dalsze tomy, miał wydawać Karol Wielopolski koniuszy wielki koronny tamże 1743.

W roku 1748. Tabulae genealogicae Jabłonovianae in fol. maj. Dzieło które 25 lat pracy autora kosztować miało, druk w Amsterdamie 1744 u Mateusza, w Norymberdze 1748 na co trzy lata czasu było potrzeba dla trudności. Dzieło to po 20 dukatów przedawane w Warszawie 1749 (jak Bentkowski). Księga ta, do wielu bibliotek monarszych i publicznych zamówiona była. Część exemplarzy Augustowi III królowi polskiemu, część Stanisławowi Leszczyńskiemu przypisana.

W roku 1751. Ostafi po Polsku, Eustachius po łacinie, Placyd po świecku; życie tego świętego z poważnych autorów zebrane we Lwowie u Jezuitów in f. Wybito tylko 200 exemplarzy.

U Bentkowskiego przydano do tego tytułu: tudzież nauka o wierszach i wierszopisach polskich wszystkim przydatna i wyrażono, że ten spis poetow polskich jest dziełem Józefa Załuskiego, który je poprawiwszy i pomnożywszy, wydał potem w łacińskim jezyku, pod tytułem: bibliotheca poetarum polonorum.

W roku 1751. Discriptio fundationis arcis et capellae lachoviensis in 8-vo (w Bentkowskiego nie ma). Iste liber est in lingua polonica conscriptus, elegantissime de Ducatu et Palatinatu Volhyniae, contineus collectanea varia. Nie wiadomo czy drukowane, czy w rękopiśmie pozostało.

W roku 1752. Księgi niektóre pisma S° na język polski przełożone, we Lwowie 1751 in 4° z przydaniem psałterza, wiernie przełożonego, stosuiąc go z tłomaczeniami Kochanowskiego i Sarońskiego; księgę tę przypisał autor matce swoiej.

W roku 1752. Patriae, reipublicae literariae, Sarmatis, amazonibusque eruditis, Josephus princeps Jabłonovius museum polonum, seu collectionem in regno Poloniae et M. D. Litvaniae scriptorum editorum et edendorum dicat. Tomus 1. Tomus vero 2. complectitur alios Polonos et Polonas tum eos, qui de Poloniae regno variis idiomatibus scripsere. Leopoli, typis soc. Jesu 1752 in 4° 298 stron.

W pomienionym spisie ksiąg Jabłonowskiego jest wyrażono: id opus iam Starovolscium, Varszevicium, Grodeckium, Hoppium, Szulcium, Braunium et Misieccium superat. Illud est considerandum, quod omnia opera, et quoque vetustissima sunt notis illustrata.

Bentkowski przeciwnie sądzi. — Wypisawszy dzieła, przechodzi potem autor wszystkich pisarzy, alfabetycznym porządkiem. Tytuły są oddane po łacinie, wiele w nim niedokładności, pomyłek, rozdwojenia osób, jako to: Acernus i Klonowicz i tym podobne.

W roku 1753. Dissertatio de progressu artis poeticae, in vernacula, seu polonica lingua, scilicet, qua methodo sunt concipiendi versus elegantiores, summa cum cura ad regulas redacta, in fol. Leopoli in collegio S. Jesu, cui additus est Elenchus, seu museum poetarum Polonorum.

To samo jest dzieło, które Bentkowski pod Nr. 1 obok Ostafieia kładzie i Załuskiemu przyznaje. Dwóch oyców ma to dziecię; obydwa się do niego przyznaią, zdaje się, że nad nim pracowali wspólnie.

W roku 1753. Trygonometria z przypiskami do astronomii potrzebnymi 1753 in 4°.

W roku 1754. Podhorocensia quibus castrum quoddam auctoris, nomen ortumque dedit in 4° Leopoli, typis cathedralis. Addiditiis nobilissimus Britannus D. Georgius Scopius varia lectu digna (Bentkowski o niej mówi).

W roku 1754. Dodecas ducum Poloniae (seu 12 buław) in quo opere etymologia ducis exercitum, functiones, prerogativae, series primitivorum ducum, belli tempore creatorum; et a primo (qui ad vitae suae tempora, imperium armorum tenuit. — Tarnovio: Elenchus usque ad ultimum hodiernum; tum vitae 12 ex his, virorum, Leopoli apud Joan. Filipowicz 1745 in fol. we 3 tomach.

Tom pierwszy zawiera, poprzednicze tu wyrażone wiadomości, historyę wojenną Polski, konstytucye jakie w tym przedmiocie, i względem Hetmanów zapadły. Spis wodzów milicyi dworskiej, czyli królewskiej, regimentarzów, hetmanów polnych i życie 6 wodzów. W drugim tomie, drugich 6-ciu żywot. W trzecim opisanie historyczne wszelkich innych wodzów.

W roku 1754. Anecdotae, antiquae domus suae, cum omnibus privilegiis et dyplomatibus, imprimere curavit in 4° Varsaviae, typ. Scholae Piiar. (1755 jak Bentkowski).

Dzieło to przedawanem nie było, lecz go X. Jabłonowski rozdawał w darze.

W roku 1755. Nagody, seu nuptiae Chananeae, liber religioni sacer, in magno 8-vo Lipsiae, typ. Joh. Chris. Langenheim, verae et purae devotionis, in 5 sectiones redactus, quarum prima quidem, de existentia dei tractat; 2-a orationes sanctorum variorum et sanctarum summorum pontificum bullis, et autoritate firmatae 3° orationes diurnales et Psalmi. 4-a Modus brevis ac piissimus confitendi, et sacram Eucharistiam accedendi; 5-a ad deiparam et divos selectae orationes, aliaque nova authoris aestimatissima, vel composita, vel ex variis linguis explicata, vel inserta (w Bentkowskim, tej księgi nie masz). —

W roku 1755. Dissertatio de progressu literarum in Polonia, seu specimen literarum Slavo Polonarum in 4° Et illud, primus tentavit, de progressu literaturae in Polonia tradere, quam illustratam 5 sectionibus exhibet; ex ea quilibet copiosissimam notitiam et eruditionem auctoris colliget, tum quod vetustissimi et variisimi scriptores paucisque noti, citautur (i to się nie znayduje w historyi literatury Bentkowskiego).

W roku 1755. Cathalogus bibliothecae Jablonovianae (studio Witzlebenii). Lipsiae, apud Breitkopf 1755. 4 Tomy in 4°

Adjectae sunt observationes, et librorum raritas magna recensetur, imo nonnullorum operum, adhibitis pro testibus aliis authoribus, poetica etiam sunt notata; ita ut cathalogus iste, multis imo fere omnibus eruditis sit necessarius; ob libros, non alibi occurentes, et tot rarissimorum authorum citationes, adeo est eruditis necessarius; quia et sequentes sperare debemus tomos; quos praesto antecedet thomus manuscriptorum membranaceorum.

Temu katologowi, nie przyznaje tych pochwał Bentkowski, rzadko gdzie albowiem przydane są uwagi o rzadkości albo zalecie dzieł tam wypisanych.

W roku 1755. Astronomia Jabłonovii de motu telluris. 7 sectiones continet; alludenda ad 7 planetas, sic autem suos libros divisit. In fol.

1-a sectio continet originem ac historiam astronomiae. 2-da authores antiquos, qui tractaverunt de motu telluris. 3° systemata quatuor mundi cum composito. 4° Copernicanum illustratum et fuse explicatum. 5° Objectiones solvuntur. 6° Probationes ex scriptura sacra et gravissimis authoribus, per hypothesim descriptae, egregium et laboriosum novissimumque opus atque summo pontifici Benedicto XIV dicatum. (milczy o tem Bentkowski).

W roku 1755. Repertorium historiae Jablonovii in charta rupta, ad additiones et notas faciendas ulteriores; labor 25 annorum (czyli drukowane, czy w rekopiśmie pozostaje, nie wiem).

17. Sententiarum Jablonovianum, fere ex omnibus poetis selectum, ad orationes et sermones et discursus tam publicos, quam privatos, maxime utile.

17. Orationes Jablonovii, seu comitiales, seu nuptiales; seu funebres, polonico idiomate, varriisque in annis, et typographiis excussae in 4.

Zapewne tu się mieszczą, zakreślone u Bentkowskiego pod No. 10 i 11 Orationes politicae, de alternata Palatinatus Posnan. cum palatinatu Cracov. Varsoviae. 1746 in 4t°. Oratio in funere Annae de ducibus Sanguszko, Caroli de Radziwiłł cancell. M. D. L. consortis. Varsav. 1747.

1771. Josephi Alex de Vindis Prussiis, et S. R. imp. principia Jabłonowski, Ord. S. Spiritus, Michaelis et Huberti equitis torquati; Academiarum Paris. Romanae, Patavianae, Bononiensis socii, Palatiui Novogrodiensis, Lechi et Czechi adversus scriptorum recentissimorum Vindiciae. Pars 1. et 2. Lipsiae ex off. Leoperia 1771. in 4° 238 stron. Tamże dissertatio de Lypsanis D. Alberti, ubi asservantur, videnda et colenda, in antiqua Metropoli, regni Polon. Gnesnae.

Trzecia część taki ma tytuł.

August Ludov. Schloeceri profes. Goerting dissertatio de Lecbo, die XV. Maji 1770. Accessit de auctoritate traditionis in historia commentatio extemporalis Car. Andr. Belii D. Consil. Autor. Elect. et H. I. Acad. Lips. Rect. Item Georgii Henrici Xaveri M. Britan. Regis Consil. Aut. et Prof. Jur. Ord. Götting ad Historiam Lechi animadversiones, nec non Stan. Nałęcz Moszyński de Lecho sententia. Pars III. Lipsiae ex off. Breitkopf in 4° 68 stron.

17. Archivum completissimum rei diplomaticae domus Jabłonovianae, compilavit in fol. (czy drukowane? milczy o tem Bentkowski).

1755. Ephemerides peregrinationis Jabłonovii in 4° gallico idiomate. In hoc opere multa, quavis pagina, lectoribus occurrent, quae in aliis itinerariis non reperiuntur. Nam opus illud, magna eruditione variis inscriptionibus, multis versibus, aliisque dignissimis scituribus ornatum est (w Bentkowskim nie ma).

17. Diurnalium obsidionis Gedanensis, etiam M. S. sed tam latina, quam polonica lingna opus elegantissimum, manet attamen sub manu, ob varias rationes.

17. Mappaseu tabulla geogr. regni Poloniae cum omnicura et exactitudine, per celsissimum autorem disposita et regulata, et per Saint Hillers delineata; ubi 1° elavationes graduum sunt correctae 2-do defluxus fluviorum 3° nomina urbium et pagorum correcta ab extraneis corrupta 4° Combinationes, plus qnam tabularum, tam antiquarum quam recentiarum, correctius compilafa. 5° Ornata, tam armis propiae Polonicis, quum effigie regum, tum stemmatis provinciarum, variis itineribus, hanc auctor nobis desideratam rem promittit! Ast ob difficultatem operis et operantis, nondum luci tradidit. — Jeśli nie przyszło do wydania tej mappy, przyłożył się xiążę Jabłonowski do wydania atlasu, którego tytuł: Carte de la Pologne, divisee par Provinces et Palatinats, et subdivisee par districts construite d'apres quantite d'arpentages, d'observations, et des mesures prises sur les lieux. Dediee a Son Alt. le Prince de Prusse Jabłonowski Pal. de Nowogrod, Chevalier des Ordres du St. Esprit, de l'Aigle blanc et de St. Hubert; Associe a l'academie rle de sciences de Paris, par son tres humble, et tres obeissant serviteur I. A. B. Rizzi Zannoni de l'Acad. rle. des sciences de Göttingue d'Altdorf geographe de sa Maj. Sicilienne 1792.

Atlas ten z 25-iu arkuszy, wypracowany pięknie, w którym nazwiska rzek, miast i prowincyi są po polsku, za przyłożeniem się X. Jabłonowskiego utworzony i na świat wydany. Przedmowa, na k. 650 drugiego tomu, historyi literatury, przez Bentkowskiego umieszczona, maluje gorliwość i starania xięcia, w przedmiocie tak użytecznym.

17. Duo decem oratioues Marci Tullii Ciceronis ad usum emendandae eloquentiae.

Te są uczone prace książęcia Józefa Alexandra Jabłonowskiego, które mu niezaprzeczone dają prawo do wdzięczności narodu. Użyteczniejszem jeszcze w naszych oczach jest, a przynajmniej może być dla Polski, założone przez niego w Lipsku towarzystwo znane pod nazwiskiem societas Jablonoviana, które dotąd istnieje. — Celem jego jest, aby uczeni niemieccy ciągle się trudnili przedmiotami Polski się tyczącemi, a to w zawodzie historyi, fizyki i matematyki, jak wskazują medale wyżej w tym artykule opisane.

Towarzystwo to zawiązał xiążę Jabłonowski w Lipsku w roku 1771 i odtąd poczynają się jego akta.

Uczone te prace aż do 1810 roku ogłoszone są drukiem jako to: Acta societ. Jabłonovianae etc. 1771—1772. Lipsiae Schwikert 1772—73. in 4-to.

Acta societ. Jabłonovianae nova T. I. ibidem Jacobär 1802. in 40-to.

Acta societ. Jabłonovianae nova T. II. ibidem Kühn 1810. in 4-to

Xiążę Jabłonowski umarł w Lipsku w roku 1776.

(a) W dziele Józefa Alexandra zięcia Jabłonowskiego o Sauromatach na Tab. 24.

(b) Szperałem wiadomości o nim w 35 księgach in folio pozostałych pism jego i notat, ktore biblioteka porycka ma sobie ofiarowane od jego potomków.

Zdjęcie: archiwum WCN (aukcja 29)