Medale z panowania Stanisława Augusta

No. 577.

Głowa króla z prawej strony widziana, na włosach przepaska dyademowa. Napis do koła: STANISLAUS AUGUSTUS D[ei] G[ratia] REX POLONIAE M[agnus] D[ux] LITUAN[iae]. To jest: Stanisław August z bożej łaski król polski, wielki xiążę litewski.

Pod szyją cyfry mincarza I. P. H[olzhäusser].

Strona odwrotna. Wśród wieńca dębowego napis: OB CIVEM SERVATUM ONUFRIO ORŁOWSKI STUDII BOTANICI IN ACADEMIA VILNENSI REPETITORI DILIGENTISSIMO, QUOD NEFANDAS DETEXIT ET IMPEDIVIT INSIDIAS, IN VITAM, GENTI REGIQUE UTILEM ET CARAM, MAGISTRI SUI IOAN[nis] GILIBERT HIST[oriae] NATUR[alis] PROFES[soris] MDCCLXXXII. To jest: Z przyczyny zachowanego obywatela, Onufremu Orłowskiemu, nauki botanicznej w akademii wileńskiej podnauczycielowi najpilniejszemu, iż zbrodnicze odkrył i uprzątnął zasadzki na życie narodowi i królowi pożyteczne i miłe nauczyciela swego Jana Gilibert historyi naturalnej professora 1782.

Staraniem Tyzenhauza podskarbiego nadwornego litewskiego professor Gilibert z Francyi sprowadzony został w 1776 roku, ażeby w szkole lekarskiej w Grodnie nauczycielem był historyi naturalnej i medycyny. Ztamtąd przeniósł się on do Wilna i w akademii był professorem. Uknowany zamysł otrucia go dociekł i w niwecz obrócił uczeń jego Orłowski. — Niegdyś u starożytnych narodów, wieńcem ozdobiono skronie tego, co życie współobywatela uratował. Król nadgradzający szlachetne czyny, tym medalem Orłowskiego zaszczycił.

Dzieła Giliberta następujące wyszły z druku: (a).

Flora Litvaniae inchoata, seu Enumeratio Plantarum, quas circa Grodnam collegit et determinavit, Joannes Emanuel Gilibert Facult. Monspel. Med. D. Col. Reg. Med. Lugdunensis Professor agregatus, Regis Poloniae consiliarius, nec non Medicus ordinarius, M. D. Lit. Phisicus. Grodnae typis S. R. M. 1781 in 8. Collectio 1 et 2. Arkuszy 5 stron 164. Collectio 4. Vilnae typis S. R. M. 1782. in 8. 117 stron.

Indagatores Naturae iu Litvania, seu Opuscula varii argumenti, quae Historiam animalium vegetabilium in M. D. Lit. et morborum, quibus in hac Provincia homines vel maxime obnoxii sunt, illustrare possunt, autore aut redactore I. E. Gilibert . Anno 1781. Vilnae in 8. 128 stron, nielicząc w to przedmowy do króla.

W tem piśmie następujące są rozprawy: Prospectus praelectionum cursus Historiae naturalis, ad usum alumnorum Almae Universit. Vilnensis. Observationes de Bisone Litvanico, Lucubratio anatomica, de foctu monstruso acephalo. — Observatio de castore — de alice — de testudine — de ulcere en demico in Litvania, de morbo inflammatorio pecorum in Litv. — Lucubratio de lupo cum ejus anatomia — de calculo, in cerebro bovis reperto.

Trzeci z kolei następca (b) autora tych pism, w rzędzie nauczycielów historyi naturalnej w akademii wileńskiej J. X. Jundziłł, takie o nim i dziełach jego, zwłaszcza pierwszem, daje zdanie w opisaniu roślin litewskich w 1791 przez siebie wydanem: "roku 1781 wezwany Gilibert od kommissyi edukacyi narodowej do katedry historyi naturalnej i botaniki w szkole głównej w. x. lit., w nowym tym honorze, nowe do gorliwości około botaniki znajdując pobudki, ogród naprzód botaniczny w Wilnie, szczupły wprawdzie co do miejsca, lecz dość obfity co do gatunków, założył i samemi prawie sybirskiemi roślinami napełnił. Zbieraniem roślin około Wilna, sam się corocznie zatrudniał, o dalszych troskliwie od oświeconych ludzi zasięgał wiadomości, a nowo odkrytemi gatunkami Florę swą w Grodnie rozpoczętą, znacznie pomnożył. — Czynił już przygotowania do zakończenia tego tak ważnego dzieła, gdy prywatnemi znaglony interessami, do ojczyzny swej powrócić musiał. Dzieło jego będzie przewodnikiem tym wszystkim, którzy kiedy o roślinach litewskich pisać będą, a najpóźniejsza potomność tę mu zawsze oddawać będzie sprawiedliwość, iż on pierwszy nam do prawdziwej botaniki usiał drogę, on pierwszy tej tak pięknej i pożytecznej nauki rzucił nasiona." — A dalej o Florze litewskiej tak powiada: "Układ jasny, opisy wierne i dokładne, odkrycie wielu rzadkich i ledwo spodziewanych u nas gatunków, obserwacye lekarskich skutków, częstokroć na sobie samym czynione, sa przedniejszą cechą dzieła tego."

(a) Patrz Felixa Bentkowskiego Historyę Literatury Polskiej t. 2. k. 413.

(b) Po Gilibercie dawał w Wilnie tę naukę Foerster, dalej Spitznagiel, teraz Jundziłł.

Zdjęcie: archiwum ANPN (aukcja 3)