Edward Hr. Raczyński: Gabinet Medalów Polskich

Przejdź do pozycji w Gabinecie: Przejdź do pozycji w Dopełnieniu:	Medale z panowania Augusta II No. 315. Popiersie w zbroi, w lewo patrzące, ze wstęgą orderową wiszącą z ramienia lewego. Nad głową glob ziemski, wkoło napis: D[ei] G[ratia] FRIDERICUS AUGSTUS REX POLON[iae] ET ELECT[or] SAXON[iae]. (Z Bożej łaski Fryderyk August król polski i elektor saski). Rozpostarta sama wstęga z wiszącym krzyżem orderowym. W pośrodku jest ośmiorożasta gwiazda, na której są wyrazy: PRO FIDE REGE ET LEGE. (Za wiarę, króla i prawo). W otoku : RESTAVRATOR ORDINIS AQUILAE POLONICAE (Wskrzesiciel orderu orła polskiego). Medal ten znajduje się w zbiorze królewskim w Berlinie. ...ciąg dalszy do No. 314: 41. W rocznicę orderu prałaci, kawalerowie i urzędnicy udadzą się w wyżej wspomnianym porządku wraz z wielkim mistrzem do kościoła; tam słuchać będą mszy świętej. Na offertę, My król, obowiązani jesteśmy dać dziesięć dukatów, każdy kawaler zaś da po dukacie, które to pieniądze rozdane będą na jałmużnę tegoż samego dnia przez jednego z prałatów. Po mszy kawalerowie przystępują do Świetej Kommunii w naszej obecności, a jeden z prałatów mieć będzie kazanie do okoliczności zastosowane. Po skończonem nabożeństwie, kawalerowie odprowadzą wielkiego mistrza do zamku, gdzie obiad z nim jeść będą u jednego stolu. (a) 42. Nazajutrz po tej uroczystości kawalerowie wrócą do kościoła, odziani w czarne płaszcze (wyjąwszy króla, który fioletowy płaszcz na siebie weźmie). Tam wysłuchają mszy świętej i modlić się będą za dusze zmarłych kawalerów, których imiona sekretarz głośno odczyta. Po czem każdy z obecnych na offertę do kościoła da trzyfuntową świecę woskową. Po skończonem nabożeństwie, kawalerowie odprowadzą wielkiego mistrza do jego pałacu, w porządku wyżej wymienionym. 43. Po południu odbędzie się posiedzenie kapituły, na którem roztrząsać się będą interessa orderu. 44. Gdyby w dzień rocznicy z przyczyny choroby, lub innej przeszkody, król obecnym być nie mógł, w tym razie kanclerz w kapitule go zastąpi; w tym przpadku jednak nabożeństwo za umarłych odprawiać się niebędzie. 45. Aby zostawić na przyszłość pamiątkę żeśmy kościół N. N. w Warszawie do obrzędów religijnych orderu obrali, rozkazujemy, aby każdy kawaler temuż kościołowi wypłacił summę zltp. . . . Duchowieństwo zaś tego kościoła zobowiąże się odprawiać codziennie nabożeństwo za dusze zmarłych kawalerów. Zalecamy prałatom orderu naszego orła białego, aby ściśle wykonali niniejsze postanowienie. 46. Gwiazda którą członkowie orderu orła białego na sukni nosić mają, będzie . . . . . . . Prałaci nosić ją będą na wstążce niebieskiej, wiszącej na piersiach, kawalerowie zaś, przez plecy od prawego ramienia ku lewemu bokowi. 47. Gdy krzyże rozdawane kawalerom własnością są orderu, sukcesorowie więc zmarłych kawalerów obowiązani są odesłać je podskarbiemu w przeciągu trzech miesięcy po zejściu onych. 48. Pragnąc, aby Pan Bóg raczył błogosławić orderowi orła białego, postanowiliśmy, aby niżej wymienione jałmużny rozdane były. (b) 49. Co rok w rocznicę wznowienia orderu, zloży się summa złtp. . . . na uposażenie panien ubogich. Posagi odebrane przez mężów ich jako nie nadwerężalne uważać się mają. Aby się przekonać, które panny zapomożenia tego potrzebować będą, w skutku nieszczęść przez rodziców doznanych, lub innych podobnych przyczyn, postanawiamy, aby wspomnione panny były nam przez posłów na sejmie zalecone, kolejno z wielkiej i małej Polski i w. x. litewskiego. 50. Przeznaczony będzie roczny fundusz zltp. . . dla 50 starych oficerów, szlachty, polskiej i litewskiej, którzy dobrze służywszy ojczyznie do upadku przyszli. Oficerowie ci będą nam zaleceni przez jenerałów naszych i świadectwo nam slużby swojej złożą. 51. Niemniej każdy z członków naszego orderu, tak z poddanych naszych, jako też cudzoziemców, z panujących lub osób prywatnych, obowiązanym będzie przybrać młodego szlachcica polskiego, dać mu stosowne do stanu jego wychowanie, trudnić się losem jego, starając się dla niego o przyzwoite umieszczenie, a to przez cały ciąg życia kawalera. Ci młodzi wychowańce będą zwani dziećmi orderu, rodzice życzący sobie w ten sposób los synów swoich opatrzyć, udadzą się do sekretarza orderu, który ich roześle pomiędzy kawalerów i spis onych utrzymywać będzie. Ci młodzi wychowańcy będą nosić na sukni wyszywany srebrem znak orła białego. Będą oni zostawać pod naszą protekcyą; zapewniamy im oraz pierwszeństwo do urzędu, który będą w stanie sprawować. 52. Gdyby bez winy swojej, który z członków niniejszego orderu miał na majątku upaść i zubożeć, wszyscy współbracia jego będą zobowiązani złożyć mu się na pensyę, dla utrzymania jego. 53. Lecz gdyby który z nich do takiego nieszczęśliwego upadku przyszedł przez własną winę, jako to przez rozwiązłość i rozpustę lub nierząd, w tym razie jako niegodny orderu będzie wykreślony z spisu kawalerów, z obowiązkiem zwrócenia wstęgi i krzyża orderowego. 54. A gdyby, czego Boże zachowaj, który z kawalerów spodlić się miał zbrodnią jakową, lub haniebnym czynem, taki także na zawsze postrada i przymuszony będzie zwrócić krzyż i wstęgę. 55. Wszyscy kawalerowie będą obowiązani stawić się na wojnę, na każde nasze wezwanie, co się zaś tyczy kawalerów cudzoziemskich, panujących lub osób prywatnych, ktoreby na wezwanie osobiście stanąć nie mogły, takowe mają przystawić zastępcę, szlachcica dobrze uzbrojonego mianowicie zaś na wojnę przeciwko Turkom. 56. Zalecamy wszystkim członkom i braciom niniejszego orderu, aby w zgodzie i przyjaźni żyli, obiecujemy im z naszej strony wzajemność w tej mierze, upominamy ich oraz, aby w stosunkach między sobą, unikali zazdrości lub zemsty wzajemnej, obiecujemy im z naszej strony wszelką obronę, względy i zaszczyty do jakich cnoty ich i zasługi prawo im dawać będą. A gdyby jakiekolwiek zatargi pomiędzy niemi zajść miały, chcemy, aby takowe sprawy, raczej przez nas i kollegów ich załatwione były, a nie przed sądami, bez uszkodzenia jednakże praw i sprawiedliwosci krajowej. 57. A ponieważ najpierwszem obowiązkiem Chrześciańskiego kawalera, jest i być powinno: odmawianie pacierzy i wypełnianie wszelkich obowiązków religijnych, przypominamy przeto kawalerom, aby nigdy nie opuszczali wypełnienia obowiązków i przykazań boskich; zaklinamy ich, aby Bogu z całego serca służyli i niezaniedbywali w niczem obowiązków religijnych. 58. Pragnąc, aby niniejsze statuta bez zwłoki wykonanemi były, postanowiliśmy niebawnie mianować dygnitarzy orderu tudzież Herolda i podsekretarza, którzy płacę tymczasowo odbierać będą z naszej osobistej kassy, dopóki się fundusze nie obmyślą na utrzymanie orderu podług etatu wydatków, do obecnych statutów przyłączyć się mającego. Gdy trudno jest przewidzieć wszystkie przypadki niniejszemi prawami nie objęte, zastrzegamy sobie i następcom naszym prawo rozszerzenia przepisów niniejszych w celu powiększenia i uświetnienia wspomnionego orderu. Niedozwalamy przecież, aby w czemkolwiek uchybiono postanowionym artykułom, zwłaszcza zaś tym, które w przysięgach są wspomnione. 59. Rota przysięgi dla króla. My August II z Bożej łaski król polski, elektor saski przysięgamy i ślubujemy Bogu wszechmogącemu żyć i umierać w świętej naszej religii katolickiej Apostolskiej i Rzymskiej jak się należy królowi prawowiernemu, obiecujemy raczej umrzeć, aniżeli zrzec się wiary naszej; przysięgamy także, wskrzesiwszy i odnowiwszy order orła białego, zachować go na wieczne czasy, nie dopuszczając, ile w naszej mocy będzie, aby zapewnione mu przez nas prawa zmniejszone lub w czemkolwiek bądź nadwerężone były. Przysięgamy wypełniać święcie obrządki i przepisy orderu w calej ich objętości i czuwać nad tem, aby również wypełniane były przez tych, którzy byli lub będą do orderu przyjęci. Przysięgamy nadewszystko nie nadwerężać nigdy żadnego prawa orderu, zwłaszcza tego, które się tyczy wcielenia orderu do korony polskiej, oraz tego, który ogranicza liczbę prałatów, dygnitarzy i kawalerów, oraz tego który niedozwala tego zaszczytu żadnemu poddanem królestwa naszego i W. Xięstwa, jeżeli niejest katolikiem, oraz tego, który nakazuje wywód szlachectwa, i tego, który niedozwala naruszać funduszów przeznaczonych na uposażenie orderu, i tego, który nakazuje noszenie gwiazdy na sukni orderowej i wstęgi. Przyrzekamy także niepozwolić nigdy, aby na sessyach kapituły orderowej o czem innem radzono, jak o sprawach tyczących się orderu, oraz aby funduszów dobroczynnych przez nas wyznaczonych, na co innego nie obracano. Tak nam Panie Boże dopomóż. 60. Przysięga prałatów. Przysięgam Bogu wszechmogącemu i tobie najjaśniejszy panie, że cale życie będę ci wiernym, jak się już raz do tego obowiązałem, przyrzekam, że cię czcić będę i słuchać jako naczelnika i mistrza orderu orła białego, którym ci się podobało zaszczycić mnie. Że wszystkie jego przepisy wypełniać będę, że na uroczystości i obrzędy się stawię, jeżeli żadna ważna nie zajdzie do tego przeszkoda, z której W. K. Mści nie omieszkam się sprawić. Przyrzekam, że ile możności starań moich dołożę, aby się przyczynić do wzniesienia i uświetnienia orderu orła białego, prosząc Boga o zbawienie kawalerów żyjących i zmarłych. Tak mi Boże dopomoż i Święci Pańscy. 61. Przysięga kawalerów: Przysięgam i ślubuję Bogu na wiarę i honor szlachecki, że żyć będę i umierać w świętej religii katolickiej, apostolskiej, rzymskiej. Że będę prawym i wiernym, że bronić i popierać będę z całych sił moich, prawa W. K. Mści i ojczyzny, podług konstytucyi kraju naszego że wreszcie pospieszać będę na usługi W. K. Mści, na każde wezwanie i że gotów jestem służyć jej do śmierci. Że z całej siły przyczyniać się będę do utrzymania orderu orła białego. Że święcie zachowam statutu jego i przepisy, i że nosić do zgonu nieprzestanę gwiazdę do sukni przyszytą, że nieomieszkam bez gwałtownej przeszkody zjeżdżać na posiedzenia kapituły, na której o niczem wzmianki być niema, tylko o stosunkach orderu. Tak mi Boże dopomoż i Święci Pańscy. My król przysięgamy i potwierdzamy za nas i za następców naszych królów polskich, naczelników, panów i wielkich mistrzów orderu orła białego, iż święcie zachowywać i wykonywać nie przestaniemy obecnych statutów i przepisów według przysięgi uroczystej, którą przyrzekamy złożyć. (a) To jest, jeżeli Jego K. Mść na to zezwoli jako i na nakrycie głowy. (b) Gdyby zamiar ten do skutku przyjść niemógł, nie zmieni to bynajmniej niniejszego instytutu, a nadto świadczyć będzie o troskliwości króla o dobro poddanych swoich. Zdjęcie: archiwum ANPN (aukcja 3)

Medale z panowania Augusta II

No. 315.

Popiersie w zbroi, w lewo patrzące, ze wstęgą orderową wiszącą z ramienia lewego. Nad głową glob ziemski, wkoło napis: D[ei] G[ratia] FRIDERICUS AUGSTUS REX POLON[iae] ET ELECT[or] SAXON[iae]. (Z Bożej łaski Fryderyk August król polski i elektor saski).

Rozpostarta sama wstęga z wiszącym krzyżem orderowym. W pośrodku jest ośmiorożasta gwiazda, na której są wyrazy: PRO FIDE REGE ET LEGE. (Za wiarę, króla i prawo). W otoku : RESTAVRATOR ORDINIS AQUILAE POLONICAE (Wskrzesiciel orderu orła polskiego).

Medal ten znajduje się w zbiorze królewskim w Berlinie.

...ciąg dalszy do No. 314:

41. W rocznicę orderu prałaci, kawalerowie i urzędnicy udadzą się w wyżej wspomnianym porządku wraz z wielkim mistrzem do kościoła; tam słuchać będą mszy świętej. Na offertę, My król, obowiązani jesteśmy dać dziesięć dukatów, każdy kawaler zaś da po dukacie, które to pieniądze rozdane będą na jałmużnę tegoż samego dnia przez jednego z prałatów. Po mszy kawalerowie przystępują do Świetej Kommunii w naszej obecności, a jeden z prałatów mieć będzie kazanie do okoliczności zastosowane. Po skończonem nabożeństwie, kawalerowie odprowadzą wielkiego mistrza do zamku, gdzie obiad z nim jeść będą u jednego stolu. (a)

42. Nazajutrz po tej uroczystości kawalerowie wrócą do kościoła, odziani w czarne płaszcze (wyjąwszy króla, który fioletowy płaszcz na siebie weźmie). Tam wysłuchają mszy świętej i modlić się będą za dusze zmarłych kawalerów, których imiona sekretarz głośno odczyta. Po czem każdy z obecnych na offertę do kościoła da trzyfuntową świecę woskową. Po skończonem nabożeństwie, kawalerowie odprowadzą wielkiego mistrza do jego pałacu, w porządku wyżej wymienionym.

43. Po południu odbędzie się posiedzenie kapituły, na którem roztrząsać się będą interessa orderu.

44. Gdyby w dzień rocznicy z przyczyny choroby, lub innej przeszkody, król obecnym być nie mógł, w tym razie kanclerz w kapitule go zastąpi; w tym przpadku jednak nabożeństwo za umarłych odprawiać się niebędzie.

45. Aby zostawić na przyszłość pamiątkę żeśmy kościół N. N. w Warszawie do obrzędów religijnych orderu obrali, rozkazujemy, aby każdy kawaler temuż kościołowi wypłacił summę zltp. . . . Duchowieństwo zaś tego kościoła zobowiąże się odprawiać codziennie nabożeństwo za dusze zmarłych kawalerów. Zalecamy prałatom orderu naszego orła białego, aby ściśle wykonali niniejsze postanowienie.

46. Gwiazda którą członkowie orderu orła białego na sukni nosić mają, będzie . . . . . . . Prałaci nosić ją będą na wstążce niebieskiej, wiszącej na piersiach, kawalerowie zaś, przez plecy od prawego ramienia ku lewemu bokowi.

47. Gdy krzyże rozdawane kawalerom własnością są orderu, sukcesorowie więc zmarłych kawalerów obowiązani są odesłać je podskarbiemu w przeciągu trzech miesięcy po zejściu onych.

48. Pragnąc, aby Pan Bóg raczył błogosławić orderowi orła białego, postanowiliśmy, aby niżej wymienione jałmużny rozdane były. (b)

49. Co rok w rocznicę wznowienia orderu, zloży się summa złtp. . . . na uposażenie panien ubogich. Posagi odebrane przez mężów ich jako nie nadwerężalne uważać się mają. Aby się przekonać, które panny zapomożenia tego potrzebować będą, w skutku nieszczęść przez rodziców doznanych, lub innych podobnych przyczyn, postanawiamy, aby wspomnione panny były nam przez posłów na sejmie zalecone, kolejno z wielkiej i małej Polski i w. x. litewskiego.

50. Przeznaczony będzie roczny fundusz zltp. . . dla 50 starych oficerów, szlachty, polskiej i litewskiej, którzy dobrze służywszy ojczyznie do upadku przyszli. Oficerowie ci będą nam zaleceni przez jenerałów naszych i świadectwo nam slużby swojej złożą.

51. Niemniej każdy z członków naszego orderu, tak z poddanych naszych, jako też cudzoziemców, z panujących lub osób prywatnych, obowiązanym będzie przybrać młodego szlachcica polskiego, dać mu stosowne do stanu jego wychowanie, trudnić się losem jego, starając się dla niego o przyzwoite umieszczenie, a to przez cały ciąg życia kawalera. Ci młodzi wychowańce będą zwani dziećmi orderu, rodzice życzący sobie w ten sposób los synów swoich opatrzyć, udadzą się do sekretarza orderu, który ich roześle pomiędzy kawalerów i spis onych utrzymywać będzie. Ci młodzi wychowańcy będą nosić na sukni wyszywany srebrem znak orła białego. Będą oni zostawać pod naszą protekcyą; zapewniamy im oraz pierwszeństwo do urzędu, który będą w stanie sprawować.

52. Gdyby bez winy swojej, który z członków niniejszego orderu miał na majątku upaść i zubożeć, wszyscy współbracia jego będą zobowiązani złożyć mu się na pensyę, dla utrzymania jego.

53. Lecz gdyby który z nich do takiego nieszczęśliwego upadku przyszedł przez własną winę, jako to przez rozwiązłość i rozpustę lub nierząd, w tym razie jako niegodny orderu będzie wykreślony z spisu kawalerów, z obowiązkiem zwrócenia wstęgi i krzyża orderowego.

54. A gdyby, czego Boże zachowaj, który z kawalerów spodlić się miał zbrodnią jakową, lub haniebnym czynem, taki także na zawsze postrada i przymuszony będzie zwrócić krzyż i wstęgę.

55. Wszyscy kawalerowie będą obowiązani stawić się na wojnę, na każde nasze wezwanie, co się zaś tyczy kawalerów cudzoziemskich, panujących lub osób prywatnych, ktoreby na wezwanie osobiście stanąć nie mogły, takowe mają przystawić zastępcę, szlachcica dobrze uzbrojonego mianowicie zaś na wojnę przeciwko Turkom.

56. Zalecamy wszystkim członkom i braciom niniejszego orderu, aby w zgodzie i przyjaźni żyli, obiecujemy im z naszej strony wzajemność w tej mierze, upominamy ich oraz, aby w stosunkach między sobą, unikali zazdrości lub zemsty wzajemnej, obiecujemy im z naszej strony wszelką obronę, względy i zaszczyty do jakich cnoty ich i zasługi prawo im dawać będą. A gdyby jakiekolwiek zatargi pomiędzy niemi zajść miały, chcemy, aby takowe sprawy, raczej przez nas i kollegów ich załatwione były, a nie przed sądami, bez uszkodzenia jednakże praw i sprawiedliwosci krajowej.

57. A ponieważ najpierwszem obowiązkiem Chrześciańskiego kawalera, jest i być powinno: odmawianie pacierzy i wypełnianie wszelkich obowiązków religijnych, przypominamy przeto kawalerom, aby nigdy nie opuszczali wypełnienia obowiązków i przykazań boskich; zaklinamy ich, aby Bogu z całego serca służyli i niezaniedbywali w niczem obowiązków religijnych.

58. Pragnąc, aby niniejsze statuta bez zwłoki wykonanemi były, postanowiliśmy niebawnie mianować dygnitarzy orderu tudzież Herolda i podsekretarza, którzy płacę tymczasowo odbierać będą z naszej osobistej kassy, dopóki się fundusze nie obmyślą na utrzymanie orderu podług etatu wydatków, do obecnych statutów przyłączyć się mającego. Gdy trudno jest przewidzieć wszystkie przypadki niniejszemi prawami nie objęte, zastrzegamy sobie i następcom naszym prawo rozszerzenia przepisów niniejszych w celu powiększenia i uświetnienia wspomnionego orderu. Niedozwalamy przecież, aby w czemkolwiek uchybiono postanowionym artykułom, zwłaszcza zaś tym, które w przysięgach są wspomnione.

59. Rota przysięgi dla króla. My August II z Bożej łaski król polski, elektor saski przysięgamy i ślubujemy Bogu wszechmogącemu żyć i umierać w świętej naszej religii katolickiej Apostolskiej i Rzymskiej jak się należy królowi prawowiernemu, obiecujemy raczej umrzeć, aniżeli zrzec się wiary naszej; przysięgamy także, wskrzesiwszy i odnowiwszy order orła białego, zachować go na wieczne czasy, nie dopuszczając, ile w naszej mocy będzie, aby zapewnione mu przez nas prawa zmniejszone lub w czemkolwiek bądź nadwerężone były. Przysięgamy wypełniać święcie obrządki i przepisy orderu w calej ich objętości i czuwać nad tem, aby również wypełniane były przez tych, którzy byli lub będą do orderu przyjęci. Przysięgamy nadewszystko nie nadwerężać nigdy żadnego prawa orderu, zwłaszcza tego, które się tyczy wcielenia orderu do korony polskiej, oraz tego, który ogranicza liczbę prałatów, dygnitarzy i kawalerów, oraz tego który niedozwala tego zaszczytu żadnemu poddanem królestwa naszego i W. Xięstwa, jeżeli niejest katolikiem, oraz tego, który nakazuje wywód szlachectwa, i tego, który niedozwala naruszać funduszów przeznaczonych na uposażenie orderu, i tego, który nakazuje noszenie gwiazdy na sukni orderowej i wstęgi. Przyrzekamy także niepozwolić nigdy, aby na sessyach kapituły orderowej o czem innem radzono, jak o sprawach tyczących się orderu, oraz aby funduszów dobroczynnych przez nas wyznaczonych, na co innego nie obracano. Tak nam Panie Boże dopomóż.

60. Przysięga prałatów. Przysięgam Bogu wszechmogącemu i tobie najjaśniejszy panie, że cale życie będę ci wiernym, jak się już raz do tego obowiązałem, przyrzekam, że cię czcić będę i słuchać jako naczelnika i mistrza orderu orła białego, którym ci się podobało zaszczycić mnie. Że wszystkie jego przepisy wypełniać będę, że na uroczystości i obrzędy się stawię, jeżeli żadna ważna nie zajdzie do tego przeszkoda, z której W. K. Mści nie omieszkam się sprawić. Przyrzekam, że ile możności starań moich dołożę, aby się przyczynić do wzniesienia i uświetnienia orderu orła białego, prosząc Boga o zbawienie kawalerów żyjących i zmarłych. Tak mi Boże dopomoż i Święci Pańscy.

61. Przysięga kawalerów: Przysięgam i ślubuję Bogu na wiarę i honor szlachecki, że żyć będę i umierać w świętej religii katolickiej, apostolskiej, rzymskiej. Że będę prawym i wiernym, że bronić i popierać będę z całych sił moich, prawa W. K. Mści i ojczyzny, podług konstytucyi kraju naszego że wreszcie pospieszać będę na usługi W. K. Mści, na każde wezwanie i że gotów jestem służyć jej do śmierci. Że z całej siły przyczyniać się będę do utrzymania orderu orła białego. Że święcie zachowam statutu jego i przepisy, i że nosić do zgonu nieprzestanę gwiazdę do sukni przyszytą, że nieomieszkam bez gwałtownej przeszkody zjeżdżać na posiedzenia kapituły, na której o niczem wzmianki być niema, tylko o stosunkach orderu. Tak mi Boże dopomoż i Święci Pańscy.

My król przysięgamy i potwierdzamy za nas i za następców naszych królów polskich, naczelników, panów i wielkich mistrzów orderu orła białego, iż święcie zachowywać i wykonywać nie przestaniemy obecnych statutów i przepisów według przysięgi uroczystej, którą przyrzekamy złożyć.

(a) To jest, jeżeli Jego K. Mść na to zezwoli jako i na nakrycie głowy.

(b) Gdyby zamiar ten do skutku przyjść niemógł, nie zmieni to bynajmniej niniejszego instytutu, a nadto świadczyć będzie o troskliwości króla o dobro poddanych swoich.

Zdjęcie: archiwum ANPN (aukcja 3)