Medale z panowania Zygmunta I

No. 2.

Popiersie Króla z boku widziane, na głowie czapka a na niej korona filgranową robotą rznięta. Spodnia suknia jest obcisła, wierzchnia suknia a raczej delia wykładana jest futrem. W koło napis: SIGISM[undus] I REX POL[oniae] MAGN[us] DUX LIT[huaniae] RUSS[iae] PRUSS[iae] MAS[oviae] SAM[ogitiae] to jest: Zygmunt I Król Polski, Wielki Xiążę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki.

Strona odwrotna. Trupia głowa na księdze oparta, na głowie lampa zapalona i napis do koła: PRAWO ZIIVE CHCE.

Medal ten znajdujący się w zbiorze Hrabi Franciszka Potockiego,
zdaje się bydź odlewanym podług rysunku w dziele Lucka umieszczonego.
Że jednak ów medal w rzeczy samej istniał, tenże sam Autor zaświadcza.

Wspomniony dopiero Łuck w numizmatycznem swojem dziele {Sylloge Numismat. elegantior. Argentinae. 1620.} twierdzi, iż medal ten wybity został na pamiątkę odniesionego pod Orszą zwycięstwa, w którem Król Zygmunt na czele 35,000 Polaków i Litwinów poraził 80,000 Rosyjskiego wojska. {W roku 1514. Czytaj historyków Polskich i Rosyjskich, osobliwie Karamzina.} Sądząc iż wykład takowy jest niewłaściwym, domyślamy się raczej, że medal ten późniejszym jest o kilkanaście lat od bitwy pod Orszą i że wybitym został na pamiątkę ogłoszenia Statutu Litewskiego w roku 1529. Wyryta na medalu księga i zapalona lampa, wskazywać mają światło, jakie wspomniony Statut rzucił na stosunki towarzyskie i polityczne Litwy; napis prawo żywe chce i trupia głowa oznaczają bądź to, że ciało towarzyskie prawem nieoświecone jest martwem, bądź też, ze samo jedynie prawo domagać się może życia winowajcy o przestępstwo jakie przekonanego. (a)

Medal, który tu czytelnikom naszym przedstawiamy najdawniejszy podobno między Numizmatami za Zygmunta I. bitymi; podaje nam sposobność przypomnienia celniejszych epok życia tego Monarchy. Rodził się Zygmunt dnia I miesiąca Stycznia roku 1468 z ojca Kazimierza Jagiellończyka i matki Elżbiety, córki Albrechta, Cesarza Rzymskiego. W roku 1499 został Xiążęciem Głogowskim i Opawskim na Szląsku z nadania braci swoich Władysława Króla Czeskiego i Węgierskiego, i Albrechta Polskiego. Roku 1506 20 Października po śmierci brata swego Alexandra Króla obwołany wielkim Xiążęciem Litewskim. Tegóż roku dnia 8 Grudnia obrany Królem Polskim. (b)

(a) Sądzimy, że ciekawości czytelnika dogodzimy przytaczając w tej nocie ważniejsze szczegóły nadania Statutu Litewskiego.

Zygmunt I, mówi uczony Czacki, uczuł potrzebę ogólnych dla kraju ustaw tak w Polsce, jak w Litwie i w roku 1522 w Wilnie ogłosił: że będzie jeden Statut wszystkim rozkazywał. Koronacya młodego Zygmunta Augusta w 1529 roku, stała się epoką wydania Statutu. Rok jeden minął od wydania tej Księgi a Stany Litewskie ten zbiór ustaw zgodą jednomyślną za Prawo Narodowe przyjęły. Nie miał równej pociechy w Polsce Zygmunt I Duma kilku możnowładców zniszczyła pracowite dzieło.

W Litwie władza opinii, rozważone lepiej potrzeby, dostrzeżone opuszczenia i życzenia prawników okazywały konieczność drugiego Statutu. Często powtarzana wola Narodu zastanawiała Zygmunta Augusta. Ten Król, ostatni męski potomek sławnego rodu Jagiełłów, powiększył swobody Litwy, oddał Narodowi wybór sądowych ziemskich urzędników, rozszerzył wolność sprzedaży, zrzekł się wraz z namiestniczymi swoimi urzędnikami znacznych przychodów, które z Sądów pobierał i Statut pierwszy przejrzeć rozkazał. Odmieniła i dodała także wola Narodu różne cywilne ustawy, a w 1564 roku poprawione dzieło wydanem zostało. Obiecana przez wszystkich Królów z familiji Jagiellonów Litwy z Polską Unia, pracą Zygmunta Augusta, a bojaźnią rozerwania dwóch Narodów jedności, po śmierci bezpotomnego Króla dochodziła naznaczonego końca. Jeszcze Naród Litewski w 1566 roku w Brześciu pisał dla siebie dodatki do Statutu, a Król je potwierdził. Sejm w Grodnie zebrany 1568 roku, ostatni raz za tego panowania samej Litwie pisał prawa. Nakoniec zwołany Sejm w Lublinie, 1568 roku zaczęty, a 1569 skończony, dokonał wiecznego przymierza między Litwą i Polską. Ten związek wymagał niektórych w Statucie odmian, Kommissarze zatem do rewizyi Statutu zostali wyznaczeni. Odtąd pracowano nad trzecim Statutem.

Henryk ledwo zaczął panować i opuścił Polskę; podano mu księgę Statutu, powtórnie żądała Litwa przejrzeć to dzieło, Król na to pozwolił.

Za Króla Stefana najpierwej w Nowogródku, potem w Warszawie 1578 roku rozważano jeszcze ten zbiór ustaw. Zdaje się, że odtąd nic nie dodano, aż do początku panowania Zygmunta III który władzą sejmową ten Statut 1588 roku, 30 Stycznia, do wykonania państw Litewskich podał.

Wiemy kto pierwszy Statut pisał; kto poprawiał i dodawał, prócz wyznaczonych Kommissarzy na Sejmie Unii, nie jest nam wiadomo. Częsta odmiana pracujących daje nam powód do zrozumienia, że wielkiej liczbie wyznaczonych w różnych epokach ta sława należy. Zbiór grobowcowych pamiątek Szczerbiczowi część tej pracy, a przez nią prawo do chwały przyznaje.

Lew Sapieha w przekładzie Statutu z ruskiego na polski język uczynił przysługę. Opinia bez wsparcia na dowodach tłumacza podała za twórcę Prawa.

(Czacki.)

(b) W spisie medalów polskich Bentkowskiego następuje teraz z porządku medal bity na pamiątkę odprawionego w roku 1515 w Wiedniu Kongressu, na który zjechali Maxymilian Cesarz, Zygmunt Król Polski, Władysław Król Węgierski i Czeski, brat Zygmunta i młody Ludwik, syn Władysława, korowany Królem Węgierskim. Zjazd ten, na którym domy Austryacki i Jagielloński podwójnym dwóch małżeństw węzłem się połączyły, niezawodnie ważnym był w ów czas dla Polski, nie sądzimy przecież, abyśmy Numizmat ten między Polskie liczyć mogli. Widzimy na nim bowiem herb Cesarski i cyfry w których początkowe litery imion Cesarza, Króla Władysława i Ludwika upatrujemy, lecz nie widzimy ani cyfry Króla Zygmunta, ani nic takiego, coby się do Polski odnosić mogło. Medal ten przecież umieszczamy tu obok dla zachowania jego pamiątki.