Medale z panowania Zygmunta I

No. 3.

Medal odlewany i rylcem starannie wykończony. Na stronie głównej popiersie Króla z boku widziane. Wierzch jego głowy czepkiem bogatym nakryty; zbroja na piersi; na zbroi delia albo ferezya futrem wykładana, na wierzchu zaś łańcuch z orderem złotego runa. Pole medalu do koła obwiedzione jest wieńcem z liści i kwiatów uwitym. Napis D[ominus] SIGIS[mundus] P[rimus] R[ex] P[oloniae] P[ater] P[atriae] EF[figiatus] AD VIVAM IMAGI[nem] AET[atis] A[nno] 60. to jest: Pan Zygmunt Pierwszy, Król Polski, Ojciec Ojczyzny, wyobrażony z żywego wizerunku (obrazu) w roku wieku swego sześćdziesiątym.

Strona odwrotna. Na środku tarcza z orłem Polskim, koronę na głowie mającym, nad tarczą, cztery inne mniejsze. Po lewej medalu stronie u góry Pogoń Litewska, po prawej herb domu Austryackiego, to jest, pas na ukoś lezący; w samym środku pola u dołu po lewej stronie herb rycerstwa Pruskiego, czyli krzyż łamany, pośród którego znajduje się mała tarcza z orzełkiem na przeciwko, u dołu herb Ruski, to jest, lew z koroną podnoszący się w górę. Pomiędzy tymi dwoma ostatnimi herbami są dla przedziału i ozdoby podwójne delfiny. Napis: PO[tentissimus] UTRIUSQ[ue] SAR[matiae] REX MAZO[viae] DUX RUSS[iae] ET PRUSS[iae] D[ominus] AN[no] 1527. to jest: najpotężniejszy obojej Sarmacyi Król, Xiążę Mazowiecki, Ruski i Pruski Pan, w roku 1527.

Artysta z Włoch sprowadzony, czyli z rozkazu Królowej Bony, czyli też z woli samego Zygmunta I., medal ten niewątpliwie u dworu tegoż Króla robił. Powodem pewnie do tego było przyłączenie Mazowsza do Korony, co nastąpiło po śmierci Janusza, ostatniego Xiążęcia Mazowieckiego od swoich, jak wieść niosła, otrutego, co roku 1526 zdarzyło się. Dawno w Polsce żądano tego złączenia Mazowsza z Koroną, i dla przyśpieszenia lub ułatwienia onego, byli, co po śmierci Królowej Barbary radzili Królowi ponowić małżeńskie śluby z pozostałą Ziemowita Xiążęcia Mazowieckiego wdową, z domu Radziwiłłówną.

Oprócz przyłączenia obszernej i ludnej Prowincyi prawie w środku Państwa położonej i różne na około prowincye nie dogodnie przedzielającej, miał Król Zygmunt inną jeszcze przyczynę, dla której zdarzenie to zgasłej familii Xiążąt Mazowieckich, bardzo mu się pomyślne bydź zdawało, uwalniając go i potomków od obawy, którą Królowie z Jagiellońskiej familii przy swojem na tron Polski obraniu zawsze mieli, kiedy liczna szlachta, i wielu z przedniejszych Panów przypominając sobie chwałę, zaszczyty i zasługi Monarchów od Piasta pochodzących, pospolicie zwracali oczy na pozostałych z tegoż domu następców, pośród siebie mieszkających rokując sobie pod ich panowaniem też same, których pradziadowie ich doznawali pomyślności. Zygmunta Augusta wtęc linia Xiążąt Mazowieckich zabezpieczała w następne wieki, i przy zdarzających się elekcyach potomków Jagiełły. Dowodem tego wykładu jest wyrażony zupełnie tytuł DUX MAZOVIAE (Xiążę Mazowiecki) poprzedzające tytuły Russiae i Prussiae, które w następnych czasach zwykły były przodkować, dowodem jest i rok 1527 właśnie po wygaśnieniu familii Piastów Mazowieckich. Jakóż w roku 1526 Król Zygmunt przybył do Warszawy dnia 25 Sierpnia a Januszowi ostatniemu Xiążęciu Mazowieckiemu sprawiwszy pogrzeb dostojny, od mieszkańców ziem owych odebrał przysięgę wierności.

Napis utriusque Sarmatiae nie może znaczyć Sarmacyą Europejską i Azyatycką, ponieważ w tej ostatniej nic Król nie posiadał; nie może też bydź wzięty, jak Miechowita zdaje się rozumieć, za Polskę i Tataryą, ponieważ Tatarowie choć jurgieltnicy królewscy, nie byli jednak Onego poddanymi, zdaje się więc, iż tem słowem wyrazić chciano Polskę i Litwę, dwa przed dokonaniem Unii bardzo oddzielne Narody. Aczkolwiek wielka część Polski, na zachód, od lewego brzegu Wisły Sarmacyą nie mogła bydź nazwana. (Albertrandi.)