Medale z panowania Stanisława Augusta

No. 533.

Głowa króla bindą królewską opasana, twarz z prawej strony widziana. Napis do koła: STANISLAUS AUGUSTUS D[ei] G[ratia] REX POLONIAE M[agnus] D[ux] LITUA[niae]. To jest: Stanisław August z bożej łaski król polski, wielki xiążę litewski. — Pod szyją cyfra mincarza I. N. H[olzhäusser].

Strona odwrotna: W obwodzie perłowym jest następujący napis: FACILIORI POLONORUM LITUANORUMQUE COMMERCIO, A BALTICO MARI AD NIGRUM INCOEPTUM PUBLICO IMPENDIO OPUS FOSSAE JUVIT SUO AERE S[tanislaus] A[ugustus] R[ex] MDCCLXXXVI. To jest: Dla ułatwienia handlu Polaków i Litwinów od bałtyckiego do czarnego morza, do ukończenia rozpoczętego publicznym nakładem dzieła, własnym kosztem dopomógł Stanisław August król 1786.

Kraj, w którym 4819 rzek i rzeczek, podług mappy hydrograficznej Tadeusza Czackiego i nakładem jego zrobionej, (a) toczyło swe nurty, obszerne dawał pole do wszelkich przedsięwzięć handlowych. Pominąwszy mniejsze, spławnemi stawały się rzeki większe, jako to: Wisła, Dniepr, Ster, Narew, Warta, Dunajec, Wisłoka, Bug, Wieprz, Nida, San, Prosna, Brda, Noteć, Pilica, Święta, Słucz, Horyń, Dniester, Niemen. Jedne z tych rzek do bałtyckiego, drugie do czarnego wpadają morza.

Tem ziemię naszę obdarzyła szczodra dla nas natura; zobaczmy, co zdziałali przodkowie nasi.

Zawady do żeglugi uprzątniono z Niemna, i z głazów z tej rzeki wydobytych piramidę wystawiono na jej brzegu 1767 roku. (b)

W pińskim powiecie blisko siebie znajdują się źródła i początkowe koryta rzek w przeciwne płynących strony. Trafnie pomiędzy niemi cięte kanały oba morza połączać miały, aby: nieść szybką pomoc prowincyi chwilowy cierpiącej niedostatek, albo spławiać zbywające ziemiopłody tam, gdzie przedać je można korzystniej. Kanały takowe tę jeszcze przynosić miały korzyść, że trzęsawiska i błota osuszały.

Gorliwość obywatelska Michała Ogińskiego wojewody wileńskiego, hetmana w. litewskiego, utworzyła kanał, jego imieniem nazywany dotąd, który spaja rzeki Szczarę z Jasiołdą, a zatem Niemen z Przypecią. Jedna myśl wielka podała drugą; kanał rzeczypospolitej miał łączyć Muchawiec z Piną czyli Przypeć z Bugiem, oba tym sposobem bałtyckie morze z czarnem połączać. Koszt ze skarbu publicznego na to był oznaczony. Niedostatecznym okazał się ten fundusz, nie szczędził więc król własnych dochodów, ażeby tak użyteczny zamiar do skutku był przywiedziony. Chciał i potomkom przekazać wiadomość o dobrych swych dla kraju chęciach, i z tego powodu ten medal wybito. Jakże pięknie obok niego wydawałby się medal, poświęcony Ogińskiemu! Byłaby ta nagroda, nie własnym tylko ziomkom, lecz światu całemu wiadoma. Ogiński zasłużył na tę cześć; on pierwszy tak śmiałą, tak użyteczną myśl powziął i spełnił. (c)

Nie przestając na tem przedsiębrano jeszcze kanał pomiędzy Muchawcem a Dźwiną, na co ze skarbu corocznie 100,000 złotych, aż do ukończenia wydzielono; jak w dyaryuszu sejmowym 1776 roku widzimy. Na dalszy czas były myśli innych kommunikacyj wodnych; Niemen pod Grodnem połączony być miał z Wisłą, u Serocka. Wartę z Pilicą, Dniestr z Bugiem, łączyć miano, i przystań Połągi i Święty oczyścić. Nieszczęsne wypadki późniejsze, spełnić tak użytecznych zamiarów nie dozwoliły.

(a) Przez najlepszych inżenierów, kosztowała go 10,000 czerwonych złotych. Jest teraz w Petersburgu z aktami kommissyi skarbu koronnego.

(b) Czytaj Naruszewicza poezye, wyd. Mostowskiego, tom 2. str. 202.

(c) Umiał być wdzięcznym Ogińskiemu naród. Jednomyślnie zapadła konstytucya roku 1768 pod tytułem "kanał wielki piński czyli port Ogiński" zaleca kommissyi skarbu litewskiego Ogińskiemu wznieść posąg na dziedzińcu zamku Wileńskiego z stosownym napisem i 1000 czerwonych złł. na to przeznacza, oraz miasteczko Łabiszyn i wieś Myszkowce, z ekonomii pińskiej, prawem dziedzicznem Ogińskiemu i jego sukcessorom nadaje. Od każdego wiosła lub sprychy płynące tym kanałem łodzie lub statki, po 8 złotych na śluzy mają opłacać; i to będzie jedyne co od nich pobierane. Ażeby nie zamulać kanału, wód błotnych do niego wpuszczać rowami zabroniono, pod karą 300 kop groszy litewskich; co podług tablicy Czackiego, po złł. 2 gr. 15 licząc kopę, 7500 złotych wynosi. Na czyszczenie rzek portowych, i kontynuacyę kanału wyznaczono złł. 60000, jak świadczy konstytucya 1776 roku.

Zdjęcie: archiwum PDA/PGNum (aukcja 10)