Medale z panowania Stefana Batorego

No. 56.

Strona główna. Popiersie duchownego z twarzą wprost patrzącą z brodą okrągłą, w birecie z pastorałem. Ubiór Kardynalski, wokoło napis: ANDREAS MISER[atione] DIV[ina] CARDIN[alis] TR[terror?] MOL[daviae] ET VAL[achiae], to jest: Andrzej z Bożej łaski Kardynał, postrach(?) Multan i Wołoszczyzny.

Strona odwrotna. Pod kapeluszem Kardynalskim herb Batorych, w około napis: PRINC[eps] EPIS[copus] VARMENSIS SIC (a) COMMES, to jest: Książę Biskup Warmiński i Hrabia.... U góry rok 1599. Obok herbu na prawej stronie stoi litera N na lewej litera B. (b)

Synowiec Wielkiego naszego Stefana Króla, Biskup Warmiński i Indygenatem Polskim za uchwałą Sejmu zaszczycony Andrzej Batory, którego tu wizerunek widzimy, troiste ma prawa, abyśmy w zbiorze naszym umieścili medal wybity na jego pamiątkę.

Król Stefan młodego jeszcze synowca swego wziął w swoją opiekę, oddał go na nauki do Jezuitów w Pułtusku, i do stanu duchownego przeznaczył, pomimo tego, że żadnego do niego nie miał powołania, jak Stanisław Łubieński zaświadcza. Młody Andrzej jeszcze nie był nauk skończył, gdy go Król bogatem w dochody probostwem Miechowskiem opatrzył. Zezwoliła na to Stolica papieska, zgromadzenie przecież księży Krzyżaków przyjąć go wzbraniało się, jako zbyt młodego. Wyprawiony do Rzymu dla dalszych nauk Batory, w poczet Kardynałów przez Grzegorza XIII policzony został, nie będąc jeszcze kapłanem.

W roku 1587 po śmierci Króla Stefana wróciwszy do Polski, mimo młodego wieku, za wstawieniem się krewnego swego Jana Zamojskiego, Biskupem Warmińskim mianowany został, otrzymał oraz lndygenat tak, iż był zdolnym wszelkie dostojności duchowne w Polsce posiadać; warowały przecież Stany, że Prymasem bydź nie mógł, i że pomimo godności Kardynała w Senacie zajmować miał miejsce Biskupstwa swego.

Pilnie sprawując powinności stanu duchownego Batory, nie przestał przecież oglądać się na los Siedmiogrodu ojczyzny swojej. Posiadał w ten czas to Xiąstwo Zygmunt, stryjeczny brat jego, który wybiwszy się z pod jarzma Turków w zamian za Opole i Racibórz w Szląsku, Cesarzowi Rudolfowi Siedmiogród odstąpił. Lecz postrzegłszy krzywdę swoje w tej zamianie, powrócił do rodzinnej ziemi, gdzie się przecież utrzymać nie mógł wśród wojsk Cesarskich i Tureckich o posiadłość tego kraju z sobą walczących. W roku 1598 odstąpił Zygmunt Batory Kardynałowi Andrzejowi praw swoich do Siedmiogrodu z zastrzeżeniem sobie pewnej części dochodów. Chęć panowania przemogła w młodym umyśle nad przezornemi doświadczenia radami. Na próżno przekładał Batoremu Zygmunt III na jakie się niebezpieczeństwo w tem przedsięwzięciu narażał; Kardynał obstawał przy powziętym zamyśle i z zbrojnym ludem, jaki na prędce mógł zebrać, udał się do Xięstwa Siedmiogrodzkiego, które Michał, Wojewoda Wołoski, był najechał.

Powstają Siedmiogrodzianie na obronę Xięcia swojego i w pierwszej potyczce zwyciężają Wołochów. Lecz gdy i Cesarskie wojska przeciw Kardynałowi stanęły i wszystkie mu do Polski drogi przecięły, nie zdołał się Batory oprzeć tylu nieprzyjaciołom. Opuszczony od stronników swoich, a nie mając czem się bronić, przebrany w siermięgę z siedmią tylko Polakami ucieka i w chacie jednej się kryje. Ale i tam od Wołochów napadniony, pod ciosami zabójców poległ dnia 28 Października, roku 1699.

Powrócić nam jeszcze należy do opisu medalu, którym zajęci jesteśmy. Położone na stronie głównej litery TR. MOL. ET VAL. znaczą podobno słowa: terror Moldaviae et Valachiae (postrach Multan i Wołoszczyzny). Zdaje się więc, iż medal ten bity został wkrótce po zwycięstwie przez Kardynała Batorego nad Wołochami odniesionem, o którem dopiero wspomnieliśmy.

Medal ten, jak z położonych na stronie odwrotnej obok herbu liter N. B. sądzić można, bity jest w mieście Nagy Bania (Neustadt) w Węgrzech.

(a) Co te litery SIC. znaczą, nie wiadomo.

(b) Medal ten znajduje się w zbiorze Władysława Hr. Ostrowskiego.

Krytyka Joachima Lelewela