Medale z panowania Stanisława Augusta

No. 590.

Pół osoby z prawej strony widziane, w długiej peruce i w zbroi, na której wstęga orderowa i płaszcz. W otoku napis: D[ei] G[ratia] ERNEST[us] JOH[annes] IN LIV[onia] CVRL[andia] & (et) SEM[igallia] DVX. To jest: Z bożej łaski Ernst Jan Liwonii, Kurlandyi i Semigalii xiążę.

U dołu pod ramieniem imię rzeźbiarza G. Z. GRAEFENSTEIN.

Strona odwrotna. Pod dębem rozłożystym ołtarz, na którym ogień goreje, a obok dwie osoby, z których jedna z koroną na głowie trzyma tarczę czteropolową z herbami, a w lewej ręce róg obfitości, a prawą ręką sypie kadzidło na ogień. Na ołtarzu jest cyfra z liter E. J. znaczących Ernestus Johannes.

Napis w otoku: SVPERET CASVS LONGOQUE VIRESCAT IN AEVO GLORIA (SIL[vius] ITAL[icus]). To jest: Niechaj sława pokonywa przypadki i w długie kwitnie wieki (Silvius Italicus poeta). W odcinku: VOTA PVBL[ica] LAETISSIMA DIERVM LXXIV NATALI OPTIMI PRINCIPIS P[atris] P[atriae] XXIII. NOVEMB[ris]. To jest: Zyczenia publiczne radosne, najlepszemu monarsze, ojcu ojczyzny w dniu urodzin dnia 23 Listopada.

Linia Ketlerów w Kurlandyi panujących wygasła na xiążęciu Ferdynandzie. Za życia jego czynili już zabiegi o to xięstwo: Maurycy xiążę saski, naturalny syn Augusta II i sławny xiążę Menżyków. Po zgonie przecież xięcia Ferdynanda (Ketlera) za wpływem Rossyi, Ernest Jan Biron szlachcic kurlandski, podkomorzy Anny imperatorowej rossyjskiej, w 1737 roku xięciem kurlandskim obrany został. Wybór ten potwierdziła rada senatu polskiego we Wschowie odbyta.

W umowie z kommissarzami naszymi postanowiono w tenczas, że nowy xiążę miał przysięgę wykonać, że się odłączać nigdy nie będzie od Polski. Katolikom zapewniono swobody i przystęp do urzędów, kanclerski wyjąwszy. Kościoły katolickie w Nitawie i Goldyndze przyrzeczono zachować, a w Lipawie nowy zbudować. Dobra stołowe miały być wykupione, a Kurlandya w czasie wojny 200 ludzi jazdy, albo 500 piechoty dostarczać Polsce miała. W skutek tych układów Ernest Jan Biron przez swego posła, dnia 20 Marca 1738 roku, urzędownie lenność Kurlandyi od króla Augusta III otrzymał.

W stolicy Rossyi przebywając, rządził Biron xięstwem swojem. Przestrzegał on administracyi Kurlandyi, w której port Lipawski otworzył, lecz monopolium handlowe przywłaszczając sobie, i zastawników z dóbr stołowych wyciskając, tem sobie szlachtę kurlandzką bardzo naraził.

Ta ręka, co go wzniosła ze szczytu wielkości strąciła go równie. Utracił Biron rejencyę Rossyi w małoletności Iwana sobie nadaną; utracił względy dworu petersburskiego i dnia 20 Listopada roku 1740 na Syberyę został odesłany. W tej niedoli właściwego xiążęcia, Maurycy xiążę saski odezwał się z dawnemi prawami do xięstwa kurlandskiego. Nowym kandydatem był Ludwik Ernest xiążę brunświcki.

Cesarzowa Elżbieta objąwszy tron rossyjski, przywołała Ernesta Jana z wygnania, nie zwróciła mu jednak xięstwa jego, ale mu w Jarosławiu wzkazała mieszkanie; przeznaczała albowiem Kurlandyę najprzód xięciu Hesseu Homburg, a potem Krystyanowi Augustowi xięciu Anhalt Zerbst, ojcu Katarzyny II. Mistrz także zakonu krzyżackiego w Niemczech odzywał się o Kurlandyę jakby o własność swoją. Tylu było ubiegających się o tę posiadłość, ale nie działali oni u króla polskiego, zwierzchniego Kurlandyi pana, gdyż obca przeważała powaga.

Kiedy w wojnie siedmioletniej z Prusami, elektorstwo saskie było zajęte, wspólna wola Augusta III i rossyjskiego dworu, zapewniała xięstwo kurlandskie synowi króla polskiego, xięciu Karolowi, który otrzymał na nie inwestyturę dnia 8 Stycznia 1759 roku.

W 1762 roku umarła Elżbieta cesarzowa, Ernest Jan powrócił do Petersburga, przez Piotra III xiążęciem kurlandskim powitany. Była w prawdzie myśl tego cesarza, ażeby Biron odstąpił za wynadgrodzeniem to xięstwo Jerzemu Ludwikowi xięciu holsztyńskiemu. Wstęp na tron Katarzyny II, silna jej pomoc, opór zięcia Czartoryskiego kanclerza litewskiego stronnictwu xięcia Karola, to sprawiły, że pomieniony xiążę Nitawę opuścić musiał. Śmierć Augusta III ułatwiła resztę, a na sejmie koronacyjnym Stanisława Augusta, Piotr Biron, syn starszy Ernesta Jana, wykonał przysięgę królowi polskiemu i lennictwo dla ojca, dla siebie, i dla potomków swoich otrzymał. (a)

Tak zmiennych w swem życiu doznawszy losów xiążę Ernest Jan, kiedy mu szczęśliwsza gwiazda zabłysła, i kiedy na xiążęcem spokojnie zasiadł krześle, otrzymał w siedmdziesiątletnią rocznicę urodzin swoich w tym medalu oznakę przywiązania i życzliwości poddanych swoich.

a) Allgemeine Weltgeschichte von Daniel Ernst Wagner, Brünn 1788, tom. 46.